Hoe kun je creatief zijn zonder die vervelende kritische stem?

Gewoon dingen maken. Zonder stemmetje dat zegt dat het niet mooi genoeg is. Of dat anderen het beter kunnen. Flow’s Ilse wil aan de slag. Maar hoe? Sabine Wisman van The Creative’s Club komt met goede raad.

Ik heb een lijstjes-app waarin ik allemaal teken-ideeën heb opgeslagen. Op Instagram en Pinterest heb ik mapjes vol met maak-inspiratie, en in mijn agenda schrijf ik elke week weer op mijn to do-lijst: ‘plan voor mini-magazine maken!’ Ingevingen genoeg, maar er komt maar weinig van. En al die illustratoren met hun eigen, herkenbare stijl… Mijn tekeningen gaan alle kanten op.

Jammer is dat soms, om vast te zitten of weinig echt te dóen. Want als ik eenmaal bezig ben, vind ik het heerlijk om te schetsen of videootjes te maken. Om te experimenteren, iets te laten ontstaan waar je van tevoren niet aan had gedacht. Om je hoofd leeg te maken en geïnspireerd en blij weer achter je bureau vandaan te komen, of je schildersezel, klei-oven of typemachine.

Artist Wake Up Call

Van bevriende creatieven hoorde ik al eens over ‘wake-upcalls’ of creatieve boosts, online of face to face. Zoals de cursussen die ‘aanmoediger’ Sabine Wisman organiseert vanuit The Creatives Club. Een vriendin ging met haar mee op tekentrip naar Parijs, maar ook vormgevers, fotografen en kunstenaars kloppen bij Sabine aan. Bijvoorbeeld voor de Artist Wake Up Call, die is bedoeld om je creativiteit weer
te laten stromen, nieuwe ideeën te krijgen en nieuwe gewoonten te ontwikkelen. Als illustrator en schrijver kent Sabine de hobbels die bij het creatieve proces kunnen komen kijken. En daarbij maakt het niet uit of je hobbymaker bent of al dertig jaar in het vak zit.

Geen ‘ja, maar’

Omdat ik zelf ook wel een boost kan gebruiken, kijk ik op Sabines website en kom er allemaal bemoedigende blogs, quotes en lijstjes tegen. Zoals de ‘8 ja’s’, waarin ze makers een zetje geeft (zie onderaan dit artikel). Nummer 6: laat zien wat je maakt. ‘Dat is spannend, maar je hebt twee opties. Of je vindt het spannend en doet het niet. Of je vindt het spannend en doet het toch.’ Lekker nuchter. Ik voel me meteen gestimuleerd en stuur Sabine een bericht.

Haar Artist Wake Up Call is een groepstraject van zeven weken. Sabine: “In een groep komt van alles op gang, met elkaar en door elkaar. Tijdens de kick-off onderzoek je wat je doet, kunt, wilt en te geven hebt. Dit delen is zo mooi, het zorgt voor herkenning en begrip.” Daarna ga je via een online omgeving aan de slag met leeswerk en opdrachten. Je krijgt nieuwe inspiratie, maar gaat ook keuzes maken. Je leert omgaan met je interne criticus door te delen in online en offline groepssessies – als je wilt. Na zeven weken kom je weer samen.

Sabine: “Hoewel we veel maken, is het geen doe-cursus waarin je bijvoorbeeld technisch goed leert schilderen. Het gaat erom de maker in jezelf te leren kennen en te ontdekken wat je het liefste doet.” In plaats van criticus word je je eigen coach. “Na zeven weken zie ik mensen met meer plezier en zelfvertrouwen aan het werk gaan. Regelmatig zegt iemand een vaste baan op om een nieuwe weg in te slaan. Maar als je meer tijd vrijmaakt voor je artistieke hobby, is dat ook al mooi.”

Blokkade

Ik mag proeven aan de Artist Wake Up Call, die begint met wat leuke opdrachten om op te broeden en alvast wat creativiteit los te maken. ‘Waar sta je met je creativiteit op dit moment? En waar zou je over pak ’m beet twee jaar willen staan?’ Ik stuur een onsamenhangend verhaal terug met dingen waar ik tegenaan loop. Dat ik meestal veel ideeën heb en snel geïnspireerd kan zijn door het werk van anderen.

Maar. Dat ik vervolgens niet weet waar te beginnen. Dat de gedachte aan het eindresultaat als een blokkade voelt en dat ik een eigen stijl mis. Ik denk er bijvoorbeeld al twee jaar over om een geïllustreerd mini-tijdschrift te maken, maar terugkerende gedachten houden me tegen. Vinden mensen dit wel leuk, wat voegt het toe? Ik zou minder geremd aan de slag willen gaan om nieuwe projecten op te pakken: illustraties, verhalen, video’s, strips.

Hoezo, geen eigen stijl?

Ik krijg een opgewekte mail van Sabine terug. ‘Welkom bij The Creatives Club! Niets van wat jij zegt, heb ik niet eerder gehoord. Het is waar wij creatieven tegenaan lopen en mee worstelen.’ Sabine verzoekt me om het werk dat ik de afgelopen zes maanden heb gemaakt, voor me op de grond te leggen en een paar vragen te beantwoorden:

Wat zijn de vier meest gebruikte onderwerpen?
Met welk materiaal werk je het liefst?
En welk kleurenpalet gebruik je het meest?

Ze geeft mee dat een stijl als een handschrift is, of een stem. En dat elke maker dus al een eigen stijl heeft, die je overigens wel verder kunt ontwikkelen. Sabine: ‘Schiet niet in de kramp terwijl je kijkt naar anderen met een uitgesproken en herkenbare stijl. En laat het niet-weten je er niet van weerhouden iets te maken. Creatieven blijven ontdekken, ontwikkelen en zichzelf uitvinden. Gebruik die kwast, zaag, stift, tang, beitel, pen, camera of wat dan ook.’

Ik raap al mijn tekenboekjes bij elkaar en denk aan de vragen. Van mijn idee van een ontbrekende eigen stijl kom ik snel terug. Qua kleurenpalet ben ik een beetje zoekende, maar ik constateer dat ik veel met dezelfde materialen werk (papier, fineliners) en met niet echt originele thema’s (mensen/gezichten, bergen, planten en planeten). Het is bijna zo erg dat ik het saai begin te vinden en denk: hallo, probeer eens een keer iets anders! Verf, hout, textiel, in plaats van steeds die pen. Of schets eens wat anders dan een hipster-popje met een muts op en oorbelletje in. Ik kan die nieuwe impuls nog beter gebruiken dan ik al dacht.

De 5 makers die in ons zitten

De volgende stap: bij Sabine thuis vergaap ik me aan alle mooie illustraties en collages aan de muur, terwijl hond Reeser enthousiast mijn aandacht vraagt. Zelfs de spiegel is vol getekend. De serre heeft Sabine zich toegeëigend als werkplek, haar bureau met bakken vol tekengerei is jaloersmakend. “Dat maakt het makkelijk om te beginnen, als alles voor je klaarstaat.”

Als ik vertel hoe de stijl-opdracht me verging, gaan we aan de slag met kleine oefeningen, zodat ik uit mijn vertrouwde bubbel kom. In zestig seconden tekenen we elkaar – weinig tijd voor nadenken dus. Dan nog eens, nu met krijt. Daarna: zonder naar het papier te kijken of onze pen op te tillen. Leuk, er komt steeds iets nieuws uit. Sabine: “Probeer niet te analyseren, maar sta open voor wat er komt.”

Ze vertelt over de vijf makers die in ons zitten. Sabine noemt ze de vijf P’s.

De Player is de speelse creatieveling, die willen we hebben.
De Perfectionist vindt het allemaal niet goed genoeg.
De overactieve Pusher is aan het drammen: over een half jaar moet dat boek er liggen!
De Pleaser is bezig met wat anderen ervan vinden of willen.
De Procrastinator is de uitsteller: ik heb geen tijd. Of: ik heb eerst inspiratie nodig.

Sabine: “Al die stemmen kunnen je helpen. Als je dat schilderijtje moet afmaken voor iemands verjaardag is de Pusher handig. Maar het is fijn als tachtig procent van de tijd de Player aan het woord is, zodat je in contact komt met dat creatieve deel in jezelf.”

Kritische stemmen

Mooi, maar hoe tem je die kritische stemmen? “Je innerlijke criticus zal nooit helemaal verdwijnen. Maar je kunt hem in gedachten wel ‘toespreken’: Bedankt voor je opmerkingen, Perfectionist, maar ik ben even bezig.”

En kritiek van anderen, wat als die je weerhoudt aan de slag te gaan of je werk te delen? “Ik zie het ongeveer zo: tien procent van de mensen vindt het geweldig wat je doet. Veertig procent kan het niks schelen, nog eens veertig vindt het wel aardig, de laatste tien vindt het verschrikkelijk. Die eerste tien procent – en dat zijn een hoop mensen – daar doe je het voor.”

Ik herken de Procrastinator. Gelukkig weet Sabine zelf ook dat elke dag drie uur tekenen niet haalbaar is. Haar tip: speelkwartier. “Die vijftien minuten zijn echt voor jezelf. Onthoud dat niemand over je schouder meekijkt en niemand je werk ooit hoeft te zien. Gebruik nieuwe materialen, laat het gebeuren. Spelen brengt je verder, ook in je professionele werk.”

Ik ga de deur uit met een envelop vol pennen, een tekenboekje en stapels ideeën. En met de opdracht om regelmatig een speelkwartier te houden, zodat ik met minder remming aan het werk kan gaan. “Luister ook eens naar welke van de vijf stemmen er aan het woord is. Wat roept de pleaser of de uitsteller?”

Thuis pak ik mijn tas in voor mijn vakantie. Er gaat altijd al een etui en tekenblok mee, maar behalve stiften en pennen stop ik er nu ook houtskool, roze inkt, krijt en markers in.

Tekenen als ontbijt

Acht speelkwartiertjes in twee weken, dat was de bedoeling. Ik test mijn metallic potloden en een brushpen. Het is lastig om het eindresultaat los te laten, tekenen zonder dat het mooi hoeft te worden. Ik hoor de Perfectionist en de Pleaser (Vindt Sabine dit wel creatief genoeg?). De Pusher beveelt dat ik nu echt eens met iets nieuws moet komen. Daardoor krijgt de Procrastinator de overhand. Als Sabine me tussentijds mailt hoe het gaat, heeft ze me door. ‘Dat is inderdaad een uitdaging, het leven dat ertussen komt. Tussen jou en de maker in jezelf.’ Kan ik toch momenten bedenken waarop ik vijftien minuten vrij kan maken voor plezier?

De dagen erna houd ik mijn speelkwartier tijdens het ontbijt, in plaats van werkmails te checken. In een week waarin ik me wat somber voel, merk ik dat ik me door te tekenen kan focussen op het positieve. Dat tekenen dus ook een beetje therapeutisch kan werken, vind ik al een mooi inzicht. ‘Proces boven eindresultaat’ gaat nu echt op.

Wat ik het allerfijnste vind, is dat ik erachter kom dat de boel door gewoon te gaan tekenen vanzelf weer gaat stromen. Zodra ik in de maak-flow raak, merk ik dat er nieuwe gedachten en zinnen in mijn hoofd komen. Alsof het creatie-deel van mijn brein aan gaat, verder dan het schetsen zelf. Ik kan tekenen dus ook inzetten om op te warmen als ik iets anders moet doen, zoals een lang stuk schrijven. Ik krijg zin in mijn werkdag.

Mislukken mag

Ik bel nog even na met Sabine. Wat als het stagneert? “Mindere periodes houd je altijd. Er zijn dagen of weken waarin het even niet lukt. Maar als je weet wat jou voedt, wat jij eruit haalt als je verbinding maakt met je creatieve zelf, pak je het makkelijker weer op.”

Het speelkwartier blijft. Dat is de grote winst van een wake-upcall of een boost zoals deze. Ik ga experimenteren met collages, gouache en illustraties in foto’s. Soms – nee: altijd – mag het mislukken. Het plan voor het mini-magazine is gemaakt. En roze inkt is mijn nieuwe favoriet.

Sabine Wisman organiseert een paar keer per jaar de Artist Wake Up Call. Of volg een individueel programma of powersessie. Sabinewisman.com

8x ‘ja’ volgens Sabine wisman

Ja. Je kunt het. De belangrijkste stap is de eerstvolgende.
Ja. Weg babyhuidje, hallo olifantenhuid. Ben je zichtbaar en is je werk zichtbaar, dan zul je kritiek krijgen. Daar kun je mee leren omgaan.
Ja. Doorgaan, ook als applaus op zich laat wachten. Je hebt maar van één iemand toestemming nodig om te worden wat en wie je wilt zijn en dat ben jij.
Ja. Je bent precies waar je op dit moment moet zijn. Je bent in ontwikkeling en over een maand ben je weer een stuk verder dan nu. Die gedachte geeft rust.
Ja. Omring jezelf met andere makers. Delen waar je mee bezig bent en weten dat je niet de enige bent die tegen hobbels aanloopt, is fijn.
Ja. Laten zien wat je maakt, is spannend, en er zijn twee opties. Of je vindt het spannend en doet het niet. Of je vindt het spannend en doet het toch.
Ja. Maak waar jij blij van wordt voor mensen die er ook blij van worden. Je hoeft niet iedereen te pleasen.
Ja. De wereld wil zien wat alleen jij kunt maken. Sta daarvoor open, zodat je zult groeien.

Online training Paper Love

Wil je creatief bezig zijn, maar weet je niet hoe te beginnen? In online training Paper Love vieren we onze liefde voor papier. Flow-crafters Erika Harberts (Mikodesign) en Lisa Manuels (Elle Aime) bedachten samen acht projecten om met het papier uit het Flow Book for Paper Lovers aan de slag te gaan, zoals een minischrift en een opbergmapje. In acht video’s krijg je stap voor stap uitgelegd hoe je deze paper goodies maakt. Hier lees je er meer over.