Een bezorgde maar hoopvolle briefwisseling over het klimaat. In Bezorgde brieven schrijven Marjan Minnesma en Jan Terlouw elkaar brieven. We delen twee hoofdstukken uit het boek.
We schreven vorige week al kort over het boek. Hieronder vind je twee brieven die Minnesma en Terlouw elkaar schreven.
De briefwisseling loopt van oktober 2020 tot maart 2021. Zo gaat het in de brieven bijvoorbeeld over de bosbranden in Australië en de verkiezingsstrijd tussen Trump en Biden vorig jaar, en daarmee opent ook onderstaande brief. Waarom we juist deze brieven delen: we vinden de analyses van Minnesma en Terlouw over dit soort gebeurtenissen zo interessant, omdat ze scherp zijn maar ook persoonlijk – en de auteurs schromen niet tegen elkaar in te gaan. Dat maakt deze brieven typerend voor het boek.
Een brief van Marjan Minnesma aan Jan Terlouw
Zaterdag 7 november 2020
Pffffffffffff. We zijn van hem af! Ik heb de hele week CNN gevolgd (goed voor mijn topografie, maar wel erg afleidend) en eindelijk tijdens de afwas (let je even niet op), kwam mijn jongste dochter naar beneden: ‘Biden is president!’
Wat heeft Trump een enorme hoeveelheid schade aangericht in die vier jaar. In de wetenschap, bescherming van natuurgebieden, klimaat, racisme enzovoorts en bijna alles per tweet. Niet te geloven. Ik hoop maar dat de overgang niet al te veel onrust gaat geven. Biden wacht een grote taak om al die mensen die niet op hem stemden ook meer geloof in een toekomst te geven en veel angst weg te nemen.
Ik zag een kaartje waarop je zag wie op Trump hadden gestemd en wie op Biden. Blanke mannen stemden massaal op Trump. Biden kreeg veel stemmen van ‘mensen van kleur’, van vrouwen en van jongeren. De blanke man is bang. Hoe kan Biden die angst wegnemen? Dat lijkt me van groot belang om het racisme dat Trump heeft aangewakkerd weer de kop in te drukken.
Ik snap je somberheid. Als je om je heen kijkt, lijkt er soms weinig reden voor optimisme te zijn. De mensheid slaagt er niet in de bijzondere vermogens die we hebben meegekregen op een goede manier in te zetten. Ik heb ooit een verhaal van jou gehoord waarin je iets zei als: ‘We hebben één procent meer dna dan een aap, laten we die dan ook gebruiken!’ Die uitspraak haal ik regelmatig aan, juist omdat we dat niet doen. We vervuilen ons nest, maken grondstoffen op, laten dieren en planten versneld uitsterven en worden nog steeds niet echt wakker nu ontwrichtende klimaatverandering op de drempel staat. Wonderbaarlijk.
Je schreef over de twee chimpansees die afgelopen week dood werden geschoten. Het zijn inderdaad juist dat soort nieuwsberichten waar je heel verdrietig van wordt. Ik had dat ook heel erg met die enorme bosbranden in Australië, waar naar verluidt één miljard dieren stierven. Mijn hart bloedt. Dat soort berichten raken mij het meest.
Ik wilde al vanaf de kleuterschool dierenarts worden. Pas op mijn achttiende, toen ik me moest gaan inschrijven voor een universiteit, ben ik me daar echt in gaan verdiepen. Toen bleek dat je voor die studie ook allerlei onnodige dierproeven moest doen ben ik afgehaakt. Als ik wel dierenarts was geworden, dan had me een baan in een dierentuin het allerleukst geleken. Het moet voor de mensen die die apen neer moesten schieten ook vreselijk zijn geweest. We zijn zo bang dat er iets mis kan gaan, dat we liever maar het zekere voor het onzekere nemen. Dat geldt voor heel veel processen. Omdat er iets mis kan gaan, worden we bedolven onder voorzorgsmaatregelen en extra procedures en regels. Want tja, er zou eens iets fout kunnen gaan of er zou eens iemand ergens misbruik van kunnen maken. Angst en wantrouwen regeren. Ik zou dat graag willen inwisselen voor vertrouwen en hoop en dan accepteren dat het af en toe eens misgaat.
Je vroeg me waar mijn zorg voor de aarde vandaan komt. Ik denk dat de eerste zaadjes hiervoor in mijn vroegste jeugd zijn gezaaid.
Mijn moeder is een boerendochter en hield van ‘de bloemetjes en de bijtjes’. Mijn opa had koeien en schapen en hield van weidevogels. Ik ging met hem mee het land in en hij leerde me dat de grutto zijn eigen naam roept. Als ik naast mijn moeder in de auto zat, dan wees ze me ook altijd op wat ze zag: ‘Kijk, een kluut!’, ‘Kijk, een zwanenbloem.’ Ik heb de liefde voor het land en de flora en fauna dus vooral van mijn moeder meegekregen.
Ik was als kind altijd graag bij mijn oma van moederskant, die een grote tuin had met veel slootjes, appel- en perenbomen, kippen, konijnen en duiven. Ik lag vaak op het konijnenhok, om op ooghoogte met het nestkastje te komen waarin koolmezen broedden. Ik kon zien hoe ze met rupsjes naar binnen gingen en naar buiten kwamen met pakketjes afval. Ik probeerde dat met mijn moeders oude klikklakcamera te fotograferen. Het resultaat was wazige foto’s, die pas weken later ontwikkeld waren. Zoals dat ging in de tijden voor de iPhones.
Als kind ging mijn hart dus vooral uit naar dieren enniet zozeer naar de aarde. Als we met de klas gingen wandelen in de duinen, dan was ik degene die de bij die op het pad lag redde en op een bloem zette. Mijn klasgenoten keken daar raar van op, merkte ik. Voor mij was het vanzelfsprekend. Tijdens de les keek ik naar buiten om te zien welke vogels in de bomen zaten en biologie was mijn favoriete vak.
Naarmate ik ouder werd en meer leerde, nam mijn zorg voor de aarde toe. Aanvankelijk was dat nog vrij cerebraal: we hebben een klimaatprobleem, laten we het oplossen. Ik denk dat dat vooral veranderde na de komst van mijn kinderen. Als je je realiseert in welke wereld zij zullen gaan leven, dan kruipt het steeds meer onder je huid. Je wordt bezorgd en boos; het wordt emotioneler.
Ik werkte tien jaar aan verschillende universiteiten en was medeverantwoordelijk voor grote internationale projecten, waar de beste wetenschappers van over de hele wereld aan meewerkten, onder andere op het gebied van klimaat. Toen ik merkte dat de beste mensen het ongerusts zijn, zette me dat aan het denken. Voor de klimaatzaak die wij sinds 2012 voerden, hield ik de klimaatwetenschap op de voet bij. Daar word je ook al niet vrolijker van. Als je de modellen vergelijkt met de werkelijkheid gaat de verandering zo snel en valt de praktijk vooral tegen en zelden mee.
Ik hoop van harte dat Trump een wake-upcall was en dat we nu versneld meer actie gaan ondernemen om ontwrichtende klimaatverandering zo snel mogelijk aan te pakken. Het ergste kan nog net voorkomen worden als we de komende tien jaar alles op alles zetten. Niet polderend, maar met een crisisaanpak. Of is er dan eerst nog een ramp nodig?
Warme groet!
Marjan
De reactie van Jan Terlouw
Maandag 9 november 2020
Lieve Marjan,
De liefde voor de natuur is je dus al van kindsbeen meegegeven, onder andere door een dierbare grootmoeder. Gezegend het kind met ouders of grootouders die niet alleen leren kijken, maar ook helpen met zien. Die de planten en dieren namen geven. Het is mooi als een kind erop gewezen wordt hoe prachtig die boom daar in de verte is. Nog mooier is het als oma zegt: het is een eik. En nog mooier als oma dan vertelt dat het een wintereik is, en dat er ook zomereiken zijn. En hoe je het verschil kunt zien. Dat wekt belangstelling. Dat beklijft. Adam gaf de dieren namen, staat al in het eerste bijbelboek.
De verkiezingen in de VS hebben me natuurlijk ook de hele week beziggehouden. Er is een vreemde paradox te zien in dat land en waarschijnlijk in meer landen. Biden werd uitgemaakt voor een socialist, en vervolgens werd er niet op hem gestemd door zo’n zeventig miljoen Amerikanen juist omdat hij niet handelt als een socialist, omdat mensen met lagere inkomens dachten het met hem niet beter te krijgen. Hillary Clinton was een Wall Street-mevrouw en de werkelijke socialist Bernie Sanders werd weggestemd. De Democratische Partij zorgde niet voor werkgelegenheid voor de minder betaalden, wat Trump in zekere zin wel deed.
De laatste vijfentwintig jaar heb ik me in toenemende mate vooral zorgen gemaakt over de volgende twee dingen. Ten eerste natuurlijk de manier waarop wij mensen omgaan met de natuur. Het vernietigen van de biodiversiteit. De klimaatverandering. Ons opmaak-gedrag.
Ten tweede de toenemende tweedeling in de wereld. Die is begonnen met Margaret Thatcher en Ronald Reagan in de jaren tachtig. Daarna viel in 1989 de Berlijnse muur en in 1991 viel de Sovjet-Unie uit elkaar. Het was het begin van de globalisering. Francis Fukuyama schreef zijn befaamde artikel over de definitieve overwinning van het democratisch liberalisme, leve de markt. De wereldhandel maakte een grote sprong. En inderdaad, een korte tijd erna raakten hierdoor tientallen miljoenen mensen uit de ergste armoede, wat natuurlijk prachtig was.
Maar daarna groeide de tweedeling. Over de hele wereld werd de markt omarmd, liberalisering, privatisering, weg met overheidsbemoeienis. In Nederland kwamen de paarse kabinetten, weg met de ideologische veren. Mijn partij deed er ook aan mee. En steeds meer kwamen de voordelen van die markten terecht bij een bovenlaag, de minderbedeelden profiteerden niet of gingen er zelfs op achteruit.
Inmiddels bezitten volgens Wikipedia de 62 rijksten in de wereld evenveel als de drieënhalf miljard armste mensen van de wereldbevolking. Sommigen zeggen zelfs dat maar acht mensen die drieënhalf miljard evenaren. In de VS leeft 13 procent van de bevolking op of onder de armoedegrens. In ons land is dat 8 procent. Trump deed niets aan het eerste probleem, zodat daar ook geen financiële offers voor gevraagd werden. En ogenschijnlijk deed hij wel iets aan het tweede, dat van de tweedeling, door de globalisering af te zwakken en werkgelegenheid terug te halen naar Amerika. Hij zwakte de mondiale marktwerking dus een beetje af. En dat is vreemd, als je bedenkt dat juist de Republikeinen de rechtsere partij vormen, voor wie de markt heiliger is dan voor de mensen aan de linkerkant van het politieke spectrum.
In het algemeen zie je dat de oude links/rechts-indeling minder opgaat dan vroeger. Links was altijd veel overheid, weinig markt. Rechts: weinig overheid, veel markt. Maar het steeds dominantere klimaatprobleem past niet bij die indeling.
Het valt me steeds meer op dat landen met een kiesstelsel dat leidt tot een tweepartijensysteem het lastig hebben. In het Verenigd Koninkrijk, met z’n Tories en Labour, was het altijd vrij simpel. Waar de Tories voor waren, was Labour tegen, en omgekeerd. Maar de Brexit loopt dwars door de partijen. Daar weten ze al jaren geen raad mee. En bij de Amerikanen speelt nu iets soortgelijks. De mondiale ontwikkelingen passen niet bij de simpele tweepartijsystemen. Tijd om hun kiesstelsel te veranderen.
In ons land zou ik het ook willen veranderen, maar in omgekeerde richting. Wij versplinteren juist te veel. Ik ben voor een districtenstelsel waarbij je meerdere kandidaten kiest per district. Bijvoorbeeld vier. In de Biblebelt wordt er dan heus nog wel een SGP’er gekozen en in steden nog wel iemand van Denk. Maar het zou leiden tot minder partijen in het parlement, waar het zo langzamerhand tijd voor wordt. En de Kamerleden zouden meer hun regio vertegenwoordigen, waar ik ook voor ben. Want met name op cultureel gebied wordt er een Randstadbeleid gevoerd.
Nou, genoeg politiek. Zag je Zondag met Lubach gisteravond? Hij had een haarscherpe analyse over het verminderen van het gebruik van aardgas vond ik, althans zolang het beleid zo nationaal blijft. Het gebruik van aardgas kan pas echt verminderen als we duurzame energie in het buitenland gaan kopen, met name in woestijnen waar de zon uitbundig schijnt. Maar daarvoor moet daar eerst geïnnoveerd en geïnvesteerd worden. Later meer daarover. Binnensmonds liet Arjen Lubach nog even merken dat hij best een nieuwe kerncentrale zou willen bouwen in ons land. Daar heb ik principieel weinig tegen, maar het is veel te duur. Kostelijk programma, dat van Lubach. Niet links, niet rechts, iedereen die de dingen scheef of onlogisch aanpakt wordt genadeloos te kijk gezet. En geestig.
Enkele uitzendingen geleden verzuchtte hij dat we door corona helaas geen carnaval kunnen vieren en dus niet kunnen zingen: ‘Ach was ik maar, van moeder afgebleven.’ Arme Ferd Grapperhaus. Hij moet het door zijn foutje wel ontgelden. Tja, dat hoort bij het leven in de politiek. Dus toch weer politiek. Ik kan het blijkbaar niet laten. Misschien omdat de verkiezingsprogramma’s en de kandidatenlijsten ons om de oren beginnen te vliegen.
Hou je taai, blijf gezond, en geniet van de herfst,
Jan
Over het boek
- Bezorgde brieven is te koop bij je lokale boekhandel of hier via de website van Uitgeverij Balans.
- We schreven al eerder over dit boek.
- In Flow 6-2021 delen vier voorlopers in duurzaamheid, waaronder Marjan Minnesma, hun visie.
- Meer verhalen over duurzaamheid vind je hier.
- We verzamelden nog veel meer boekentips.
Tekst Ilse Savenije Fotografie Sixteen miles out/Unsplash.com
