Positieve emoties zorgen voor groei en creativiteit. Maar wat als je je iets minder prettig voelt? ‘Laat die emoties er gewoon zijn, focus er niet op en doe er niet zo veel mee,’ zegt levenslooppsycholoog Nele Jacobs.
Waarin verschilt levensloop psychologie met ‘gewone’ psychologie?
“De levenslooppsychologie is ontstaan vanuit het idee dat de menselijke ontwikkeling een leven lang doorgaat, en daarom houden wij ons bezig met de psychologische ontwikkeling van mensen tijdens hun hele leven. We kijken ook hoe je die ontwikkeling op een goede manier kunt ondersteunen. Dat doen we vanuit een positief psychologisch perspectief: hoe kun je iemand nog meer handvatten geven om te floreren, en hoe kunnen mensen het beste uit zichzelf halen?
Dat is duidelijk anders dan de klinische psychologie. Daar ligt de focus vooral op de stoornissen en problemen, en hoe je die kunt verminderen. Vanuit de positieve psychologie kijk je vooral naar de mogelijkheden en de kwaliteiten van mensen. De elementen die minder goed zijn, zoals de klachten, nemen we wel mee, maar we focussen er niet op.”
Wat is dat eigenlijk precies, floreren?
“Floreren is een tamelijk breed begrip. We gebruiken daarom meestal de term ‘welbevinden’ en dat heeft weer meerdere kanten: een psychologische, die betrekking heeft op zingeving en de betekenisvolheid van wat je doet, en een sociale: in hoeverre voel je je verbonden met anderen en met de maatschappij? Belangrijk is ook je emotionele welbevinden, dat verwijst naar de mate van positieve emoties die je ervaart in je dagelijks leven en hoe tevreden je bent over je leven. Met deze drie pijlers kun je het welbevinden van iemand goed in kaart te brengen.”
Hoe belangrijk zijn positieve emoties voor ons?
“Als mens heb ben we behoefte aan positieve emoties omdat ze de motor zijn van ontwikkeling en groei. Door positieve emoties, zoals voldoening en enthousiasme, ben je in staat om breder te kijken, om meer mogelijkheden te zien en om creatiever te zijn. Het mooie is dat je dan ook veel meer dingen opvallen, dus je krijgt meer input en kunt daar creatiever mee omgaan.
Ook krijg je een breder scala aan mogelijkheden om je gedrag te bepalen. Die veelheid aan gedachten, mogelijkheden en gedragingen zorgt er vervolgens voor dat je nieuwe dingen gaat uitproberen en je gaat ontwikkelen. En juist dat gevoel van in ontwikkeling zijn, van evolueren in een bepaalde richting, gaat gepaard met welbevinden of floreren en groei. Als je iets aan het doen bent en je voelt dat je daar enthousiast over bent, ga je vaak steeds verder met die activiteit, wil je weer nieuwe dingen uitproberen en andere mogelijkheden onderzoeken.”
Hoe kijkt u aan tegen negatieve emoties? Die zijn er ook in het leven.
“Ja, die zijn er ook en die moeten er natuurlijk ook zijn. We weten uit onderzoek dat positieve en negatieve emoties alle twee noodzakelijk zijn voor je ontwikkeling. Tot voor kort werd er in de psychologie veel aandacht gegeven aan negatieve emoties, zoals angst en somberheid. Omdat die negatieve emoties vaak gepaard gaan met lijden, is het belangrijk om er onderzoek naar te doen en behandelingen te kunnen aanbieden.
Negatieve emoties zijn ook vanuit evolutionair opzicht nodig, want ze wijzen op gevaar, op dingen die we moeten vermijden of die veranderd moeten worden. Dus je hebt ze nodig omdat ze op hun manier ook je ontwikkeling aansturen. Een negatief gevoel als eenzaamheid is in een bepaalde mate heel functioneel omdat die emotie je zal aanzetten om sociaal contact te zoeken, waardoor het negatieve gevoel misschien weer kan worden omgezet in iets positiefs.”
Hoe kun je het beste omgaan met die minder fijne emoties?
“Zijn het de dagelijkse negatieve emoties, zoals een beetje frustratie of angst, negatieve emoties die geen lijden veroorzaken en die ons functioneren niet sterk beïnvloeden, dan hebben we vanuit de levenslooppsychologie een accepterende houding. Focus er niet op, doe er niet zo veel mee, laat ze er gewoon zijn. En richt daarnaast je aandacht op de positieve emoties.
Daarnaast hebben we ook allemaal intensere of hevigere negatieve emoties die meer lijden veroorzaken of ons echt uit ons evenwicht brengen. Denk aan een overlijden, het verliezen van je baan of ernstig ziek worden. Dat brengt emoties met zich mee van een andere orde, die veel meer impact hebben op ons welbevinden. Vanuit de levenslooppsychologie kijken we hoe we mensen kunnen ondersteunen om mét die grote tegenslag toch groei te bevorderen of meer welbevinden te creëren.”
Uit uw onderzoek blijkt dat het ervaren van positieve emoties in je dagelijks leven sterk wordt bepaald door omgevingsfactoren en niet zozeer door je genen.
“Als je een breed welbevinden gaat meten, of iets als ‘geluk’, blijkt uit veel onderzoek dat daar een genetische factor in speelt. Maar wat wij onderzocht hebben, zijn inderdaad positieve emoties in het dagelijks leven. We gebruiken daar een speciale onderzoeksmethode voor: een app die tien keer per dag een signaaltje geeft en een korte vragenlijst, waarbij mensen aangeven hoe ze zich voelen.
We vragen daarbij naar zowel de positieve als de negatieve emoties en ook naar de context waarin mensen zijn. Uit het onderzoek blijkt dat bij het ervaren van die positieve emoties in het dagelijks leven, in de context van alledag, aanleg vrijwel geen rol speelt, maar wat je dagelijks doet wél.”
Dus als je je dagelijkse leven zo inricht dat je meer positieve emoties ervaart, vergroot je daarmee je welbevinden?
“Dat klopt inderdaad. Maar dat vereist wel eerst iets anders: stilstaan en reflecteren. Het leven is tegenwoordig een sneltrein. We hebben nauwelijks meer de tijd om even stil te staan, adem te halen en te kijken: wat ben ik nu eigenlijk aan het doen? Waar ben ik mee bezig? Hoe ben ik mijn leven aan het invullen?
Stilstaan geeft de mogelijkheid tot reflectie: met welke dingen vul ik nu mijn dagen en zijn dat de dingen waar ik blij van word of gelukkig? Geven ze mij op het moment zelf positieve emoties? Daarnaast is een belangrijke vraag: al die dingen die mij in het dagelijks leven positieve emoties geven, dragen die ook op langere termijn bij aan de invulling en betekenisvolheid van mijn leven?
Want dat is even belangrijk. Het gaat dus niet alleen maar om plezierige dingen doen, maar ook om de vraag in welke mate die dingen bijdragen aan de waarden die jij belangrijk vindt in je leven. Dat vraagt dat mensen bewust gaan nadenken over wat ze echt belangrijk vinden.”
Wat kun je zelf doen in het dagelijks leven om je positieve emoties te bevorderen?
“Van bijvoorbeeld fysieke activiteit weten we dat je daar opgewekter, tevredener, enthousiaster en energieker van wordt. Dit effect is nog merkbaar tot drie uur nadat je je hebt ingespannen en is nog sterker als je actief bent in het gezelschap van anderen. Want ook van sociale contacten weten we dat ze zorgen voor meer positieve emoties, net als gevoelens van dankbaarheid. Maar ook iets als de aanwezigheid van een huisdier. Waarom dat precies zo is, weten we nog niet. Misschien doordat een huisdier structuur en ritme geeft aan het leven.
Of, als je een hond hebt, dat je naar buiten gaat, beweegt en andere mensen ontmoet. Een veronderstelling is ook dat sommige mensen een huisdier ervaren als een zielsgenoot, waaraan je je zorgen en geheimen kunt toevertrouwen. Een huisdier kan op verschillende manieren bijdragen aan het welbevinden, en dat gaan we nu verder onderzoeken.”
Adviseert u om actief op zoek te gaan naar positieve ervaringen in je dagelijks leven?
“Ja, en zeker als je in een negatieve emotie zit. Want juist dan hebben we de neiging om de dingen en activiteiten die positieve emoties geven niet te doen of uit de weg te gaan. Ik ken dat zelf ook hoor: als ik het te druk heb of het gaat niet helemaal lekker, dan lig ik ’s avonds liever op de bank in plaats van te gaan sporten, hoewel ik wéét dat sporten goed voor me is.
En zin om met mensen af te spreken of te praten heb ik ook niet. En toch is het juist dan goed, soms met wat hulp en ondersteuning, om zo’n stemming te doorbreken, om jezelf bij elkaar te rapen en op zoek te gaan naar die positieve emoties. Dat is vaak echt niet makkelijk. Er zijn zo veel afleidingen en zo veel redenen om iets níet te doen.
Het is bijvoorbeeld veel makkelijker om je te verliezen in social media dan om iemand te bellen of af te spreken voor een kop koffie. We nemen steeds minder de tijd om echt contact te hebben met andere mensen, terwijl dat juist zo goed voor ons is. Dus het lijkt misschien eenvoudig om actief op zoek te gaan naar positieve emoties, maar onze maatschappij en onze manier van leven bevorderen dat niet. Daarom is het goed om te weten hoe het werkt, dat maakt het ietsje makkelijker om de dingen waar je je prettiger door voelt, bewust in je leven in te bouwen.”
En dat hoeven dus geen grote veranderingen te zijn.
“We hebben vaak de neiging om te denken dat we ons leven drastisch moeten veranderen als we de kwaliteit daarvan willen verhogen. Maar relatief kleine dingen kunnen zorgen voor verandering: wat meer bewegen, wat meer afspreken met mensen. Maar mijn belangrijkste tip zou zijn: neem vaker de tijd om even te niksen. Het kan één avond zijn, of een uur per dag: laat die gewoon leeg in de agenda. En gebruik die tijd dan om te doen wat je op dat moment wílt doen.
Wandelen, thee drinken, zitten, lezen, nadenken, maakt niet uit wat, maar doe iets wat jou rust in je hoofd geeft. Als je jezelf kunt toestaan om op een bepaald moment te doen wat je dan ook echt wilt doen, zal dat al als gevolg hebben dat je positieve emoties ervaart, want dit is wat je graag doet, én het geeft je meer inzicht in wat je belangrijk en leuk vindt. Waardoor je ook weer makkelijker manieren vindt om je leven een betekenisvolle invulling te geven en dus meer welbevinden te ervaren.”
- Meer lange verhalen over onder meer rouwen en onzekerheid vind je hier.
Interview Sjoukje van de Kolk Illustratie Valesca van Waveren
