Niets doen: waarom dat geen luxe is

Niets doen, wanneer doe jij dat eigenlijk nog? Als kind vulde journalist Eva Loesberg verveling zonder moeite in met fantasie. Waarom is het dan nu zo moeilijk om níét elke minuut van de dag nuttig te besteden?

“Je bent verslaafd aan stress,” zegt mijn haptonoom al tijdens de eerste afspraak. Ze heeft een betrouwbaar gezicht met lachrimpeltjes. “Wat doe je graag, in je vrije tijd?”

Na lang zoeken kom ik tot: “Lezen.”

“Prima,” zegt ze, “dan ga je vanaf nu elke middag, tussen de bedrijven door, een half uur lezen.”

Een nieuw pad inslaan

Ik kijk haar aan alsof ze me de opdracht heeft gegeven om elke middag naar de maan te vliegen. “Nee, ik zie het al, dat is een stap te ver,” zegt ze snel als ze mijn verwarring ziet. “We beginnen met een kopje koffie. Neem eens de tijd om koffie te drinken, en niets anders te doen dan dat.”

Onderweg naar huis voel ik me opgelucht; ik ben een nieuw pad ingeslagen, en hopelijk behoren hartkloppingen en oververmoeidheid binnenkort tot het verleden. Anderzijds denk ik: hoe heeft het zo ver kunnen komen dat ik niet meer weet waar ik zelf blij van word en al stress krijg van het idee dat ik een half uur stil moet zitten?

Je laten leiden door het moment: waarom is dat zo moeilijk?

Als kind lag ik vaak midden in mijn kamer op de grond. Verveling aanvaarde ik zonder protest. Ik had vertrouwen in mijn eigen fantasie en wist dat er vanzelf een avontuur zou opdoemen. Mijn blauwgeblokte vinyltegels veranderden in een zee, waarover een bont gezelschap aan knuffels naar de andere kant van de wereld voer, of waar Barbies en Lego-mannetjes samen de walvissen gingen redden.

Ook als ik gevoelsmatig ellenlang moest wachten tot mijn ouders klaar waren voor vertrek, vond ik altijd wel iets waarmee ik me tijdelijk kon vermaken. De piano bijvoorbeeld, die vlak naast de voordeur stond. En natuurlijk waren daar, vanaf het moment dat ik boeken kon lezen met meer dan drieletterige woorden, de heerlijkste verhalen om me in onder te dompelen. Kortom, me laten leiden door het moment en ontspannen was geen enkel probleem. Waarom is het zo moeilijk om dat als volwassene vast te houden?

Een onbeklimbare berg

Ergens tussen het krijgen van kinderen, ambitie, de relatie leuk houden, tijd voor vriendinnen maken en mijn eenzame oude oma bezoeken, ben ik gaan geloven dat ik iedere minuut van de dag nuttig moet besteden. Dat tijd voor jezelf een luxe is voor de niet-werkende-echtgenotes van rijke mannen die zich laten filmen voor realityprogramma’s op tv, maar niet voor mij. Laat staan dat ik me een keer ‘mag’ vervelen, zoals vroeger.

Dat ik zelf stress creëerde, ook als die er feitelijk niet was, realiseerde ik me afgelopen zomer. Onze reis door Noord Griekenland, die we al vóór de coronatijd hadden geboekt en die op het laatste moment dankzij code geel kon doorgaan, voelde op de dagen dat we ‘lekker niets gepland’ hadden als het beklimmen van een onbeklimbare berg. Thuis had ik tenminste afleiding. Geen deadline? Dan maakte ik me zorgen over de nieuwsbrief die ik als klassenmoeder moest schrijven, het woekerende onkruid in de volkstuin of de gymschoenen voor mijn dochter die ik nog steeds niet had besteld.

Op ons laatste logeeradres in Griekenland liepen dan wel schildpadden door de tuin, de bergen waren te ruw om een flinke hike met de kinderen te maken en de rivier stond te laag voor een goede zwempartij. We ‘moesten’ ons kortom vermaken met dat wat er was: de natuur om ons heen, spelletjes, boeken, takken en stenen om mee te bouwen. In plaats van me te wentelen in dit gelukzalige nietsdoen, liep de stress in mijn lichaam zo hoog op dat zelfs mijn gezinsleden er onrustig van werden. Een paar weken later zat ik bij de haptonoom.

Zijn niets doen en je vervelen dezelfde dingen?

Google je ‘angst voor verveling’, dan kom je tal van artikelen tegen over onze moderne maatschappij waarin een te veel aan prikkels gepaard gaat met ‘prikkelverslaving’. Liever steeds maar weer op die telefoon kijken dan even alleen zijn met je gedachten. Want dat gebeurt er als je je verveelt: zonder prikkels van buiten richten je gedachten zich naar binnen. Hoe gaat het met me? Wat voel ik? Waar heb ik behoefte aan? Je creëert ruimte om mee te gaan op die stroom van gevoelens en ideeën. Verveling leidt – als het niet extreem is, want dan loop je weer het risico op een bore-out – vaak tot creativiteit.

Als vanzelf ga je je vermaken met dat wat er op dat moment is. Of dat nu zelfverzonnen verhalen zijn, culinaire ingevingen of bouwwerken van lucifers. Uitvinders zouden hun grootste uitvindingen nooit hebben gedaan zonder verveling. Toch herken ik me niet in de prikkelverslaving waar ik op internet over lees. Als kind kon ik al slecht tegen de storende muziek en het gekwebbel van een tv op de achtergrond. Ik ben gewend de stilte te zoeken. Nee, het is iets anders.

Hier heb ik geen zin in

Zoals ik een beetje neerkijk op die dames in realityshows die alle tijd hebben om ruzie met elkaar te maken, zo voel ik me als ik eerlijk ben ook een beetje ‘mislukt’ als ik ’s avonds op een dag zonder ‘prestaties’ terugkijk. Niet dat ik gelovig ben opgevoed, laat staan dat ik het ben, maar wordt luiheid in de Bijbel niet beschreven als een van de zeven hoofdzonden?

Altijd maar doorrennen biedt daarbij natuurlijk een zekere veiligheid. Als je naar jezelf gaat luisteren, kom je misschien dingen tegen waar je geen zin in hebt. Dingen die verdrietig zijn, moeilijk, of die je leven een andere wending willen geven. Dat wat vroeger zo heerlijk was, je laten leiden door gedachten, ingevingen en de creativiteit die daaruit voortvloeit, is nu confronterend geworden.

Ik ben er even niet

Ik drink koffie, denk ik, terwijl ik mezelf dwing op de stoel te blijven zitten. Ik drink koffie en doe verder niets. Maar juist als ik niets doe, voel ik me opgejaagd. Het kost me weken voor ik écht registreer hoe die nieuwe koffiebonen van dat speciaalzaakje smaken. Donker, lichtzoete mokka. Het is zalig.

Na de kopjes koffie ben ik in opdracht van de haptonoom begonnen met mindfulness en een dagelijkse wandeling van twintig minuten zónder doel. Voelde het eerst nog als een opgave, nu kijk ik er naar uit om na het eten de boel de boel te laten en tegen mijn gezin te zeggen: “Ik ben zo terug!” Verzet tegen ongemakkelijke gevoelens heb ik opgegeven. Ja, ze zijn er, maar ze gaan ook weer voorbij.

Niets doen en toch iets beleven in je hoofd

En mede doordat ik tijdelijk wat minder werk aanneem, kom ik nu af en toe op het punt dat ik niets ‘nuttigs’ meer kan bedenken. De krant heb ik uitgespit, de nieuwste podcast heb ik beluisterd en met lichte paniek concludeer ik: ik verveel me! Alles in me wil gaan rennen, maar juist dan moet ik nog even blijven zitten. Of liever: in het midden van de kamer gaan liggen. Want het mag dan diep onder verantwoordelijkheden zijn weggestopt, verdwenen is het niet, het gevoel dat alles mogelijk is en dat je in je hoofd kunt beleven wat je wilt.

Op die momenten dat het me lukt om me daaraan over te geven, zit ik ineens het boek van mijn zoon, De Griekse mythen van Els Pelgrom, te lezen, blader ik door de vergeelde gedichten van Dorothy Parker waar ik in mijn studententijd zo dol op was, of probeer ik na twintig jaar weer iets op de piano te spelen. Hartstikke nutteloos in het licht van het bestaan, maar wat maken die kleine momenten me gelukkig.

Volg onze training Een week voor jezelf

Wil je ook beter leren nietsdoen en je eigen behoeften onderzoeken? In de training Een week voor jezelf ga je zorgen voor jezelf. Je neemt de tijd om je af te vragen hoe het eigenlijk met je gaat, last rust- en reflectiemomenten in, kijkt naar je automatische patronen en leert minder kritisch te zijn naar jezelf. Kortom: deze week kom je op adem. Hier lees je er meer over.