Wat is intuïtie precies? Een beginnersgids

Intuïtie combineert alles wat je ooit hebt meegemaakt, geleerd en gevoeld. Een beginnersgids (en nee, het is niet zweverig).

Betaalde opdrachten kwamen nog niet in mijn woordenboek voor. Sterker nog: ik had nog niet eens mijn studie journalistiek afgerond. Toch sprong ik een jaar of tien geleden in het diepe en verruilde mijn kantoorbaan voor een leven als freelance schrijver. En dat ben ik nog, met trots en plezier.

Terugkijkend lijken de stappen die ik zette logisch, maar destijds voelden ze aan als een gok. Toch zei iets in me dat het goed zou komen. Waar dat op was gebaseerd? Geen idee, maar op een dag besloot ik te luisteren naar die stem diep vanbinnen.

Geen woorden nodig

Hoe stiller je wordt, hoe meer je kunt horen, zei de dertiende-eeuwse Perzische filosoof en dichter Rumi al. Hij doelde vast niet op dat stemmetje in je hoofd dat je kan overladen met een verlammende dosis zelfkritiek. Daarvoor hoeft het sowieso niet stil te zijn. Nee, je intuïtie spreekt met een ander soort stem. Een stem die geen woorden nodig heeft: je wéét het gewoon.

Het ‘onbewuste denken’, noemt de Amerikaanse historicus en schrijver Malcolm Gladwell dat in zijn boek Intuïtie. Dat woord is afkomstig uit het Latijn en betekent letterlijk ‘innerlijk weten’: kennis zonder dat je er actief over hebt nagedacht.E

en tijd geleden las ik in de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws een interview met sociaal-wetenschapper Jos Pauwels. Hij benadrukt dat het bij intuïtie niet gaat om iets paranormaals. “Intuïtie lijkt ongrijpbaar en onverklaarbaar, maar iedereen heeft intuïtieve vaardigheden. En wie zijn intuïtie goed ontwikkelt, voelt een trekkracht in het leven. Zal ik die baan aannemen? Zal ik verhuizen? Je neemt de juiste beslissingen en bewandelt een schijnbaar vanzelfsprekend pad. De juiste mensen schijnen op je weg te komen, alles gebeurt precies vanzelf.”

Volgens Pauwels gaat intuïtie over het samengaan van hart, hoofd en buik. Ze combineert alles wat je ooit hebt meegemaakt, geleerd en gevoeld. Misschien gaan er bellen rinkelen bij het woord buik: ‘onderbuikgevoel’ associëren we meestal met iets negatiefs, alsof je je zou laten leiden door goedgelovigheid.

Als ik de Britse psychiater en neurowetenschapper Tara Swart bel, weerlegt ze dat vooroordeel. “Het is wetenschappelijk bewezen dat je buik je behulpzame inzichten kan geven. Neurobiologisch onderzoek heeft een heel complex communicatie-systeem aangetoond tussen ons brein en ons darmstelsel. Zo zitten er bijvoorbeeld neuronen, hersencellen, in je buik. Die zijn direct verbonden met ons limbisch systeem, een specifiek deel van ons brein.”

Sommigen noemen dat limbische systeem ‘oerbrein’, een term die Tara Swart graag ziet verdwijnen. “Dat ‘oer’ impliceert dat het om iets ouds en achterhaalds gaat. Terwijl we juist ontdekken dat dat onderdeel van je brein essentieel is.

In je limbische systeem bevinden zich je emoties. Positieve gevoelens als liefde en plezier, maar ook negatieve, zoals angst of verdriet. Dat deel van je brein slaat al je ervaringen op, zodat je weet wat werkt. En kunt bepalen of je iets een volgende keer opnieuw wilt doen of niet.”

Bewijs van het gevoel

Dankzij ons limbische systeem kunnen we razendsnel beslissingen nemen, vertelt Swart. Daar kan het rationele deel van ons brein, de neocortex, ook wel het ‘nieuwe brein’ genoemd, niet aan tippen. Denk maar eens aan je vecht-of-vluchtreactie, waarbij je lichaam een besluit voor je lijkt te nemen.

Het is voor een mens niet te doen om alles wat je hebt meegemaakt of geleerd te onthouden. Om te zorgen dat je de opgebouwde ervaring toch kunt gebruiken, slaan je hersenen de terugkerende patronen op in de vorm van een bepaald gevoel.

Swart: “Dat gevoel ervaar je als een soort ingeving, heel anders dan wanneer je iets rationeel, via de neocortex, beredeneert. Maar dat inzicht is wel degelijk op daadwerkelijke ervaringen uit het verleden gebaseerd. Alleen komt het voort uit het deel van onze hersenen dat vóélt, in plaats van de juiste woorden kent. In feite is dat stukje brein je intuïtieve brein.”

Als voorbeeld geeft Tara Swart een liefdesrelatie die moeizaam verloopt. Zo een waar je tegen wil en dank energie in blijft stoppen, omdat je redeneert dat het moet kunnen werken. Je emotionele, intuïtieve brein daarentegen heeft al vaker met dat bijltje gehakt en weet dat die relatie geen kans van slagen heeft.

Maar als onze intuïtie zo feilloos werkt, waarom krijgt ze dan zo weinig credits? Swart: “Ons rationele brein is op een voetstuk komen te staan. Het heeft de mensheid qua ontwikkeling ook verder gebracht.

Toen we zo’n driehonderdduizend jaar geleden gearticuleerd begonnen te spreken en het vermogen kregen om plannen te maken voor de toekomst, zijn we in sneltreinvaart uitgegroeid tot de meest succesvolle diersoort. Hoe rationeler we werden, hoe meer we gingen praten, en hoe minder we gingen voelen. Inmiddels worden emoties als zwakte gezien en lijkt er voor intuïtieve beslissingen nauwelijks plaats te zijn.”

Intussen ziet de Duitse psycholoog Gerd Gigerenzer wél talloze CEO’s zakelijke beslissingen nemen op basis van hun instinctieve voorgevoel. Alleen worden er dan ‘tastbare bewijzen’ gezocht om die gevoelsbeslissingen te onderbouwen. Zo blijft de rol van intuïtie ondergeschikt.

‘Het is alsof we dat onbewuste beschouwen als toeval, terwijl het júíst samengaat met ervaring en expertise,’ schrijft Gigerenzer in zijn boek Gut feelings – The intelligence of the unconscious. Dat verbergen van intuïtie leidt volgens hem bovendien tot het weggooien van tijd en energie, en tot onnodig veel kosten in het bedrijfsleven. Een voorbeeld van die dure bewijzen? Het inhuren van consultancyorganisaties, met gewichtige rapporten die worden aangevoerd als bewijsmateriaal.

Hoe waardevol mijn intuïtie ook mag zijn, ik blijf het lastig vinden om haar doelgericht in te zetten. Juist omdat het proces niet rationeel verloopt, kun je je intuïtieve inzichten niet zomaar even oproepen. Wat dat betreft is je intuïtie als een spier, vertelt de Britse schrijver Natalie Miles me. Ze woont in het Canadese Vancouver en ze ontwikkelde de populaire podcast So You Think You’re Intuitive. “Net als een spier moet je je intuïtie trainen.”

Waarom je dat zou doen? Omdat, zegt Miles, deze tijd meer dan ooit vraagt om een intuïtieve aanpak. “Er zijn zo veel mogelijkheden, en zekerheid bestaat niet. Mensen nemen vaak beslissingen door te kijken naar wat anderen zeggen of doen. Maar waarom niet eerst stilstaan bij wat je zelf voelt?”

Slim poppetje

Haar advies als je je intuïtie wilt trainen: focus niet te veel op het verstandelijke, maar voel wat er in je lichaam gebeurt bij een beslissing. Tintelt er iets, als vlinders in je buik, of krijg je juist een verkrampt gevoel? Voelt het goed of niet?

Daarnaast kun je letten op synchroniciteit: gebeurtenissen die min of meer tegelijkertijd plaatsvinden en verband lijken te hebben. Een woord dat je opvalt en waarover mensen vervolgens praten, een quote op een T-shirt, een lied op de radio. Je brein geeft die informatie niet voor niets extra aandacht.

Toch heb ik bedenkingen. Hoe weet ik waar ik acht op sla en waarop niet? En hoe weet ik of mijn nee niet op angst is gebaseerd? Neurowetenschapper Tara Swart snapt dat het lastig is om te vertrouwen op iets wat niet strookt met ons westerse idee dat je iets moet kunnen bewijzen. “Intuïtie kun je niet meten. Voor veel mensen is dat oncomfortabel.”

Swart adviseert een schriftje bij te houden met je inzichten. “Wat voelde je? Handelde je ernaar, en wat was de uitkomst? Zo kun je zien hoe onfeilbaar je intuïtie is, en beschik je alsnog over het bewijs dat je wilt.” Zelf beschouwt ze intuïtie op z’n minst als een waardevolle extra raadgever, naast ratio.

Zo besluit ik mijn intuïtie inderdaad te zien: als een handig hulpje. Met de overload aan informatie van nu zie ik soms door de bomen het bos niet meer. Iets meer vertrouwen in dat dieper gewortelde ‘weten’ is welkom. Het voelt vrijer om zo in het leven te staan. Alsof er in mij een slim poppetje achter het stuur zit, en ik best eens achterover mag leunen terwijl hij het werk doet. Dan alleen nog even de resultaten in de gaten houden.