Waarom deze verouderingsonderzoeker pleit voor een jaarlijkse apk

Wat kunnen we zelf zoal doen om gezond oud te worden? Verouderingsonderzoeker Andrea Maier pleit voor een jaarlijkse apk-keuring.

U verwacht dat mensen die nu worden geboren gemiddeld 110 worden, een enkeling zelfs 140.

“Die levensverwachting an sich vind ik niet zo interessant, het gaat me om een gezónde levensverwachting. Want als we gezond oud worden, ontlasten we het zorgstelsel, behouden we onze lichamelijke functionaliteit en blijven we mentaal fit. De kern van mijn vakgebied, de langlevendheidsgeneeskunde, is onderhoud plegen en schade opruimen. Door het lichaam te helpen de zogeheten slaapcellen op te ruimen – de cellen die ouderdomsziekten veroorzaken – blijven we jong van geest en lijf. Dit zou een manier zijn om straks leuk 110 of 120 te worden.

Waar mensen bij veroudering vooral aan denken is het krijgen van rimpels en grijze haren, maar aan de binnenkant gebeurt er ook van alles. Alle orgaanfuncties zijn onderhevig aan veroudering, zoals je spieren en bindweefsel, die slapper worden. Je cellen communiceren minder makkelijk met elkaar en dan ontstaan er senescente cellen, die slaapcellen worden genoemd.”

Is wat goed is voor een gezond lijf ook goed voor een gezond brein?

“Voor een goede mentale gezondheid op latere leeftijd is sociale connectie heel belangrijk. Wij werken als artsen en biologen veel samen met sociologen om veroudering goed te begrijpen. Het doel is om mensen lichamelijk in staat te stellen sociale contacten te hebben en het leven te kunnen vieren. Een steeds geïsoleerder bestaan gaat namelijk helaas vaak hand in hand met lichamelijke achteruitgang. De kans op eenzaamheid is kleiner als je op je oude dag mobiel bent. Je zou kunnen zeggen dat we binnen onze fysieke gezondheidszorg zorgdragen voor de hardware die de software kan draaien om ook mentaal gezond oud te worden.”

Wat is de impact op onze manier van leven als we 130 jaar worden?

“We zullen langer gaan werken en in elke levensfase weer andere vrienden maken. Waarschijnlijk gaan we ons ook anders tot relaties verhouden, want lang niet iedereen is ervoor in de wieg gelegd om honderd jaar bij dezelfde partner te blijven – maar die verschuiving zie je nu eigenlijk al. Dat we sinds een jaar of tien speciale datingsites voor ouderen hebben, is een mooi voorbeeld van hoe onze levensverwachting invloed heeft op hoe we onze levens leven. Om echt te kunnen genieten van die hogere leeftijd is goede gezondheid een belangrijke voorwaarde.”

Is verouderen genetisch bepaald? Krijg je op ongeveer dezelfde leeftijd rimpels als je moeder?

“Twintig procent van hoe je veroudert, wordt bepaald door je genen. Al heb je daar nog wel invloed op door bijvoorbeeld je lichaam goed te onderhouden. Dankzij onderzoek weten we dat je je genen kunt activeren of juist uitzetten met behulp van een dieet of lichamelijke activiteit. Afhankelijk van hoe je je lichaam gebruikt, kun je je genen dus beïnvloeden als het gaat om gezond oud worden. Het is niet gezegd dat kinderen even snel verouderen als hun vader of moeder.”

Bestaat er een dieet dat je verouderingsproces kan vertragen?

“Je kunt ons genenpakket zien als een boek met allerlei drukfoutjes erin. Geen boek is hetzelfde, behalve dat van eeneiige tweelingen. Dus welke vorm van bewegen, welk eten en welke vitamines goed zijn voor iemand, is voor iedereen verschillend. Wel zijn er algemene dingen waar ieder mens baat bij heeft. Zo zijn er allerlei onderzoeken die uitwijzen dat intermittent fasting veroudering tegen zou gaan. Dat kun je je ook voorstellen, want als we de hele dag door eten, krijgt ons lichaam weinig kans om celschade te herstellen. En geen rood vlees eten en meer groente en fruit lijken open deuren, maar daar valt veel winst mee te behalen. Als je op je 60e naar zo’n dieet overstapt, krijgt je er gemiddeld zes jaar bij. Dat is nogal wat.”

Hoe kan het dat de ene persoon van 40 eruitziet als 50 en de andere als 30?

“Dat is een optelsom van je omgeving, je genen en alles wat je doet en laat. Als je een Rolls-Royce en een Opel hebt, is de kans groot dat die eerste minder wordt gebruikt én beter wordt verzorgd dan die tweede. Na tien jaar zal die Rolls-Royce er dus beter uitzien dan de Opel en beter functioneren. Niet alleen omdat die eerste beter in elkaar steekt, maar ook omdat een dure auto vaker naar de garage gaat voor een tussentijdse keuring. Voor onze lijven geldt dat net zo. We zouden ons eigen oliepeil weleens wat vaker mogen checken.”

Wat bedoelt u daarmee?

“Er wordt veel reactieve zorg verleend in de gezondheidszorg: pas als iets kapotgaat, wordt geprobeerd het te repareren. De vraag is hoelang je toekijkt en wacht tot iemand ziek wordt, met het risico dat het niet meer te repareren valt. Ik pleit ervoor beter voor onze hardware, onze genetica, te zorgen, zodat het verouderingsproces vertraagd wordt. Begin dit jaar heb ik in Singapore het eerste Centre for Healthy Longevity geopend, een gezondelevensduur-kliniek. Het doel is om veroudering uit te stellen, het ziektevrije leven te verlengen en gezonde levensjaren te winnen. Sinds een paar jaar kunnen we de biologische klok van mensen toetsen. Als een dertiger binnenkomt, kijken we naar de prestatie van zijn cellen ten opzichte van zijn kalenderleeftijd om te voorspellen welke ouderdomsziekten diegene over dertig of veertig jaar kan verwachten. Net als hartfalen kun je nu ook veroudering diagnosticeren – door behalve naar cellen ook te kijken naar eiwitten, je immuunsysteem en de elasticiteit van je bloedvaten bijvoorbeeld. Al die factoren samen geven een goed beeld van iemands biologische leeftijd. Daarna kunnen we een risico-inschatting maken van hoe snel iemand veroudert en hoe je dat zou kunnen tegengaan. Met specifieke, gepersonaliseerde adviezen over iemands leefstijl bijvoorbeeld. We maken, heel praktisch, een ommezwaai van reactieve naar preventieve zorg. Dat scheelt een patiënt uiteindelijk onnodige achteruitgang en ziekte. Ook voor de overheid zijn er voordelen: het kost minder geld, want repareren is nou eenmaal altijd duurder dan voorkomen.”

Wat is ervoor nodig om de omslag naar preventieve zorg te maken?

“Een andere mindset. Van de overheid, de gezondheidsindustrie, maar ook de mensen zelf. Daar ben ik wel hoopvol over: er komt steeds meer wetenschappelijk bewijs over hoe je gezond ouder kunt worden als je je leefstijl aanpast. Onder aan de streep is preventie efficiënter en goedkoper. En prettiger, dat ook.”

Wat kan zo’n gepersonaliseerd advies bijvoorbeeld zijn?

“We denken vaak dat iemand gezond is totdat hij ziek wordt. Zelf had ik nooit buikklachten, overgewicht of problemen met mijn stoelgang, maar bij het meten van mijn biologische leeftijd bleek dat het niet optimaal gesteld was met mijn darmflora. De bacteriën en schimmels in mijn darmen, die we allemaal hebben, lieten zien dat mijn biologische leeftijd hoger lag dan mijn werkelijke leeftijd. Zo’n verstoorde darmflora hangt samen met je immuunsysteem en kan ontstekingen in het lichaam veroorzaken, die de kans op hart- en vaatziekten en parkinson weer vergroten. In mijn geval had ik er baat bij om vezels en probiotica te eten en zo mijn darmflora gezonder te maken. Op die manier kan veroudering niet alleen worden vertraagd of gestopt, maar echt worden teruggedraaid. Mijn biologische leeftijd ging door die leefstijlinterventie omlaag en het risico op specifieke ouderdomsziekten daarmee ook. Het is best mogelijk dat we over vijf jaar de biologische klok van mensen met vijftien jaar kunnen terugzetten.”

Dat we kanker en parkinson willen voorkomen is begrijpelijk, maar hebben sommige onderdelen van het verouderingsproces ook niet een zekere charme?

“Er zo naar kijken is hetzelfde als geen hoesje voor je telefoon kopen en die dan de hele tijd laten vallen, ernaar staren en niks doen, behalve blijven oplappen. Als je weet hoe je je lichaam moet verzorgen en hoe je ziekte kunt voorkomen, vind ik het onethisch om een gezondheidssysteem te hebben waarin we pas in actie komen als het al te laat is. Ik vind ouder worden erg leuk, ik verzamel steeds meer kennis. Maar het betekent ook dat ik minder snel word – lichamelijk en mentaal – als ik mijn hardware niet goed onderhoud. Ik ken niemand die vergeetachtigheid charmant vindt. En ik ken niemand die een dure auto heeft en er vervolgens niet naar omkijkt, hem op straat zet en verwaarloost. Waar we waarde aan hechten en van houden, daar moeten we goed voor zorgen.”

Meer lezen

Interview Jantine Jongebloed Illustratie Karen Schipper
Gepubliceerd op 31 augustus 2023