Verlatingsangst: zo ontstaat het en herken je het, volgens een psycholoog

Verandering, tegenslag, verrassingen die op je pad komen. Het leven kan best ingewikkeld zijn. Gelukkig hoef je het niet alleen te doen: om hulp vragen mag, dus deden jullie dat via social media. Deze keer beantwoordt psycholoog Judith Coenen van Indigo vragen over verlatingsangst.

“Een beetje verlatingsangst is op zich niet problematisch. Sterker nog, het stimuleert sociaal gericht gedrag en helpt ons zo om langdurige relaties te onderhouden. Te veel kan echter problemen geven.”

Wat is verlatingsangst precies?

“Mensen met verlatingsangst hebben de sterke behoefte om iemand dichtbij te hebben – en te houden – omdat ze bang zijn voor eenzaamheid. Bij sommige mensen kan dat tot onbewuste patronen leiden. Bijvoorbeeld dat je aangetrokken wordt tot mensen die weinig tijd voor je hebben, omdat je dat ‘gewend’ bent.

Dat kan zorgen voor angst om in de steek gelaten te worden, prikkelbaarheid en boosheid, wat er weer voor zorgt dat de ander afstand neemt en je verlatingsangst wordt bevestigd: een vicieuze cirkel.”

Hoe ontstaat verlatingsangst?

“Dat is lastig te zeggen, er spelen verschillende factoren een rol. Uit onderzoek blijkt dat de eerste duizend dagen van een mensenleven heel bepalend zijn voor hechting. Dat is ook niet gek, want jonge kinderen zijn compleet afhankelijk van hun verzorgers. Wanneer de omgeving instabiel en onveilig is, kan dat bijdragen aan het ontwikkelen van verlatingsangst en angst om je aan anderen te binden. Zo kan het zijn dat er een instabiele band met ouders was of dat ouders veel weg waren.

Maar gepest worden of moeten verhuizen kunnen ook factoren zijn, net als een overlijden of ouders die fysiek wel aanwezig waren maar emotioneel niet. Daarnaast is er ook nog angst in de vorm van afhankelijkheid: je bent bang om zonder iemand niet meer te kunnen functioneren, je hebt diegene écht nodig. Dit zie je bijvoorbeeld wanneer iemand juist te beschermend is opgevoed en weinig vertrouwen heeft meegekregen om op eigen benen te staan. Kortom: je kunt te veel of te weinig van iets hebben gekregen.”

Prima jeugd, toch verlatingsangst?

“Onderzoekers zien echter ook dat sommige baby’s veel sterker reageren dan andere wanneer ze – tijdelijk – worden gescheiden van hun moeder. Dit suggereert dat sommige mensen biologisch meer aanleg hebben om verlatingsangst te ontwikkelen.

Je kunt het zo zien: veiligheid/stabiliteit is een universele basisbehoefte, net zoals dat ieder plantje water nodig heeft om te groeien. Maar niet iedereen met verlatingsangst had per definitie afwezige ouders, werd gepest of had een onveilige jeugd. Net zoals sommige planten prima kunnen overleven op weinig water en sommige beter gedijen in een drassig landschap. Het gaat dus om de juiste afstemming.”

Hoe herken je het?

“Om iets te kunnen doen aan verlatingsangst, is de eerste stap: herkennen en erkennen. Het kan zich bij iedereen op een andere manier uiten. Mensen die bang zijn, hebben soms de neiging om voor partners te kiezen die afstandelijk zijn of snel boos worden.

Ook kan het er juist voor zorgen dat iemand met verlatingsangst zich niet aan anderen durft te binden, om verlies te voorkomen. Dat kan zowel in partnerrelaties als bij vriendschappen, familie en collega’s voorkomen. Als een olievlek die zich over meerdere contacten verspreidt. Het kan helpen om na te gaan hoe het komt dat je last hebt van verlatingsangst, en om te erkennen dat je er gevoelig voor bent.”

Andere signalen kunnen zijn:

Bang zijn om een naaste kwijt te raken, dat iemand overlijdt en je je geen raad meer weet zonder die persoon.
Kleine dingen (iemand komt te laat) interpreteren als verlating.
Jaloers of bezitterig zijn.
Een sterke behoefte hebben aan bevestiging.
Achterdochtig zijn wanneer iemand tijd voor zichzelf wil.
Een stemmetje in je hoofd hebben dat zegt: hij/zij/hen gaat toch wel weg.
Moeilijk over gevoelens kunnen praten.

Benieuwd hoe je omgaat met verlatingsangst, (onbewuste) patronen en klachten? Coenen geeft in dit artikel tips.