Heb je het gevoel dat je een overprikkeld zenuwstelsel hebt? In dit artikel lees je precies wat een overbelast zenuwstelsel is, wat de symptomen zijn en hoe je je zenuwstelsel tot rust kunt brengen.
Wat is een overprikkeld zenuwstelsel?
Als je zenuwstelsel overprikkeld of overbelast is, betekent dit volgens de Hersenstichting dat je je prikkels niet meer (goed) kunt verwerken, waardoor je het gevoel hebt dat er een teveel aan prikkels (denk aan geluiden, geuren, etc.) binnenkomt.
Het heeft ook te maken met een disbalans tussen het sympatische en parasympatische zenuwstelsel. Volgens biofeedbacktherapeut Andre van Ark heb je een centraal zenuwstelsel (hiermee stuur je bijvoorbeeld je spieren aan) en een autonoom zenuwstelsel (staat niet onder invloed van onze wil en we kunnen dit slechts indirect beïnvloeden).
Sympatische zenuwstelsel
Dat autonome zenuwstelsel bestaat dus weer uit het sympatische en het parasympatische zenuwstelsel. Die eerste is volgens Van Ark ook wel je gaspedaal. Deze tak zorgt ervoor dat we kunnen overleven, vluchten, vechten en presteren. Het staat in verband met adrenaline. Als deze tak van je zenuwstelsel is geactiveerd, kun je in actie komen. Je hartslag stijgt, net als je bloeddruk en ademhaling.
Parasympatische zenuwstelsel
Het parasympatische zenuwstelsel is je rempedaal. Deze tak zorgt voor herstel, opbouw en rust. Als deze tak actief is, dalen je hartslag en je bloeddruk en krijgen je organen en spieren voldoende bloed en zuurstof. Het zorgt letterlijk voor herstel.
Wanneer er een disbalans is
Heb je een gezond dagpatroon, dan wisselen de twee takken van het zenuwstelsel zich af. Eerst span je je in, om vervolgens tot rust te komen en je dan weer in te spannen. Volgens Van Ark kun je het zien als een wip: ‘Wanneer het ene gedeelte actiever wordt, wordt het andere gedeelte minder actief. Deze balans zorgt ervoor dat wij ons voortdurend kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving. Ons ‘gaspedaal’ en ons ‘rempedaal’ moeten goed op elkaar afgestemd zijn en beide moeten even sterk zijn om elkaar in evenwicht te houden.’
Wanneer je langdurige stress ervaart of het gevoel hebt altijd ‘aan te staan’, wordt je sympatische zenuwstelsel te lang ingeschakeld en wordt het daarna moeilijk om het uit te schakelen. Hierdoor ontstaat er een disbalans en raakt je stresssysteem overbelast. Je sympatische zenuwstelsel raakt letterlijk uitgeput. Hallo, stressklachten.
Wat zijn de symptomen van een overbelast zenuwstelsel?
Je kunt de symptomen van een overprikkeld zenuwstelsel opdelen in twee gebieden: fysieke klachten en mentale/emotionele klachten. Volgens Dr. Judy Ho, een neuropsycholoog aan Pepperdine University, uit het zich vooral op mentaal niveau. De Hersenstichting noemt ook nog fysieke klachten.
Mentale klachten
- Depressieve gevoelens
- Angstgevoelens
- Gevoel van uitputting
- Irritatie
- Emotionele uitbarstingen
- Jezelf isoleren
- Je hebt moeite om uit negatieve gemoedstoestanden te stappen
Fysieke klachten
- Sneller moe
- Vaker hoofdpijn
- Slechter slapen
- In meer ernstige gevallen: je ziek voelen
Wat zijn de oorzaken?
Er zijn meerdere oorzaken voor een overprikkeld zenuwstelsel. Al decennialang doen neurowetenschappers, dokters en psychologen onderzoek naar de connectie tussen het lichaam en de geest, waaronder het zenuwstelsel. Gebaseerd op een mix van theorie, observatie en onderzoek noemt de wetenschap verschillende oorzaken (aldus The Guardian).
Direct aanwijsbare redenen zoals een conflict
Je zenuwstelsel kan (tijdelijk) verstoord raken door direct aanwijsbare redenen. Denk bijvoorbeeld aan een ruzie met je partner of een mentaal of fysiek trauma.
Langdurige stress of burn-out
Als je voor langere tijd veel stress ervaart, op je werk bijvoorbeeld, dan kan er ook een disbalans ontstaan tussen de twee taken van je autonome zenuwstelsel. Zoals eerder in dit artikel al beschreven raakt je sympatische zenuwstelsel uitgeput en kun je moeilijk overschakelen naar het parasympatische zenuwstelsel.
Je opvoeding
Volgens arts en schrijver Gabor Maté is ook je jeugd van invloed op hoe je zenuwstelsel functioneert. Zo ontdekte hij dat er verschillende manieren zijn waarop je leert om te gaan met uitdagende emotionele en relationele omstandigheden.
Heb je bijvoorbeeld ouders die meer op jou leunden in plaats van andersom, dan heb je misschien een vergroot verantwoordelijkheidsgevoel. Het kan ook zijn dat je geleerd hebt om je emoties te onderdrukken zodat de sfeer in huis goed blijft.
Dit vergrote verantwoordelijkheidsgevoel of het onderdrukken van emoties draagt indirect weer bij aan een eventueel overprikkeld zenuwstelsel (omdat je bijvoorbeeld prikkels niet goed verwerkt of constant over grenzen gaat).
Een teveel aan prikkels
Krijg je de hele dag veel (digitale) informatie en prikkels binnen, dan kan dit er ook voor zorgen dat je prikkels niet meer kunt verwerken en last krijgt van een overprikkeld zenuwstelsel.
Wat zijn de effecten?
Als je hersenen en zenuwstelsel overbelast zijn, kan dit verschillende effecten hebben op jezelf en je omgeving. Iedereen ervaart het weer anders, maar het kan zo zijn dat je moeite hebt om tot rust te komen of dat je prestaties verminderen op werk. Het kan bijvoorbeeld ook zijn dat je minder vaak buiten de deur komt omdat je prikkels vermijdt, waardoor je sociale leven kleiner wordt. Misschien voel je je futloos.
Hoe breng je een overprikkeld zenuwstelsel tot rust?
Er zijn meerdere manieren om een overbelast zenuwstelsel te herstellen. Zo is het altijd verstandig om eerst naar de huisarts te gaan, om andere oorzaken uit te sluiten. Voor een langdurig herstel kan het zin hebben om in gesprek te gaan met bijvoorbeeld een psycholoog.
Heb je vooral behoefte aan praktische tips? Meditatieplatform Calm noemt meerdere manieren om je zenuwstelstel te kalmeren. De manieren zijn nagekeken en goedgekeurd door een klinisch psycholoog. Een aantal ervan hieronder.
Praktische tips
- Probeer ademhalingsoefenigen. Een manier om je parasympatische zenuwstelsel te activeren, is door bijvoorbeeld twee keer kort in te ademen en vervolgens een keer lang uit te ademen. En zo zijn er nog veel meer ademhalingsoefeningen die je kunt doen om rustiger te worden.
- Beweeg je lijf. Door een wandeling te maken of door de kamer te dansen, bijvoorbeeld.
- Ook een verzwaarde deken kan helpen om je parasympatische zenuwstelsel te activeren. Door het hogere gewicht van de deken kom je tot rust.
- Probeer eens te mediteren. Door meditatie kalmeren je hoofd en lijf en verminder je stress.
- Ook een fijne optie: mindfulness. Met deze techniek focus je je meer op het nu.
- Ga vaker de natuur in, ook dit werkt stressverlagend en je krijgt voor een periode ook minder prikkels binnen.
- Besteed meer tijd en aandacht aan goed slapen. Ga bijvoorbeeld iedere avond een halfuur eerder naar bed. Ook hiermee reguleer je je zenuwstelsel.
Meer lezen
- Nog 7 manieren om je zenuwstelsel te kalmeren.
- Kom je niet meer uit de actiemodus? Het helpt als je weet hoe je zenuwstelsel werkt.
- Gestrest, moe en futloos? Zo krijg je weer energie volgens experts.
Bronnen in tekst vermeld Fotografie Georgi Kalaydzhiev/Unsplash
Gepubliceerd op 23 maart 2025
