Innerlijke rust vinden in het klooster

In een wereld vol drukte en afleiding lijkt stilte verder weg dan ooit. Journalist Eveline Rethmeier zoekt manieren om die innerlijke rust toch te vinden en komt uit bij de groeiende populariteit van kloosters.

‘Hoe stiller je wordt, hoe meer je kunt horen,’ zei Richard Alpert ooit, die hoogleraar psychologie aan Harvard was. Hij sneed hier de voordelen en voor sommigen de nadelen aan van een stilteretraite. Hoe oorverdovend druk ons hoofd is, merken we vooral als we stilvallen. Zelf verbaasde ik me over alle gedachten die in mijn hersenen opdoken toen ik een tweedaagse retraite deed in een klooster in Thailand. Zodra alle afleiding wegviel, dacht ik opeens terug aan lang vergeten basisschoolvriendinnen, dat ongelukkige einde van een kantoorbaan jaren geleden, de stof voor mijn nieuwe gordijnen. Ik weet nog hoe gefrustreerd ik raakte van de constante stroom aan, vaak totaal willekeurige, gedachten.

Volgens therapeut Jacqueline Evers is dat een logisch effect van een periode stilte: het herkennen van de onrust in jezelf. “We hebben monkey minds gecreëerd, rusteloze rondspringende geesten.” Ze ziet de oorzaak hiervan in de ongekende hoeveelheid afleiding om ons heen: van de eeuwige telefoon in onze hand tot de constante informatiestroom en Netflix-series. Zelf heeft Evers veel ervaring met stilteretraites, als deelnemer én als organisator. “Het is een manier om af te rekenen met onze verslaving aan afleiding en drukte, en een sleutel tot meer innerlijke rust.”

Jongerenklooster

Ook jongeren zoeken die rust. Een opvallend succes is het in 2018 opgerichte Jongerenklooster in Deventer. De afgelopen jaren kozen een twintigtal jongeren tussen de twintig en dertig jaar voor een tijdelijk kloosterleven. Ze verbleven er minimaal een half jaar, de meeste maakten er een jaar van en vijf van hen bleven de volle twee jaar. Slechts een deel van hen was religieus, de rest was vooral op zoek naar rust en het hervinden van een balans in een gejaagd leven. Predikant Rien van den Berg ziet dit ook in de stijgende interesse voor weekenden. Inmiddels zijn er lange wachtlijsten om een paar dagen, in stilte, mee te draaien met de kloosterbewoners. Volgens hem snakken jongeren in deze tijd naar stilte, juist omdat die zo moeilijk te vinden is in onze maatschappij.

Reset voor je geest

Of het nou gaat om een sober klooster of een luxe resort op een idyllische plek, het principe is altijd: zo min mogelijk afleiding en zo veel mogelijk stilte. Ook tijdens de maaltijden klinkt in de eetzaal alleen het geluid van bestek.

Ashwina Ganpat was net gestopt met een drukke salesbaan aan de Zuidas en wilde voordat ze aan een nieuw hoofdstuk begon de balans opmaken. Ze bracht zeven dagen in stilte door in het Mandali Retreat Centre in Italië. Een luxe centrum, een soort dorp eigenlijk, dat uitkijkt over het magische dal van het Ortameer.

Ashwina: “Ik ben een extravert. Helemaal geen contact maken voelde in het begin raar, maar ik kwam erachter dat ik het heerlijk vind om me af te sluiten voor anderen.” Toch betekent dat niet dat ze niet meer met anderen bezig was. “Je hoofd blijft zeker in het begin heel druk en gaat allemaal dingen verzinnen. Ik observeerde in stilte de groep waar ik in zat en kraakte mijn hersenen over de samenstelling. Of iemand nou een dochter was of juist een vriendin. Mijn brein had er een heel verhaal van gemaakt.” Later bleek ze er helemaal naast te zitten. “Dat vond ik wel een wijze les. Dat het verhaal in je hoofd, met jouw ideeën, zo ver van de waarheid kan liggen.”

Weldadig en stil

Richard Davidson, hoogleraar psychiatrie en neurowetenschapper aan de universiteit van Wisconsin, deed jarenlang onderzoek naar de effecten van stilteretraites. Volgens hem is zo’n periode van stilte een reset voor je geest, waarbij je leert je gedachten te pauzeren. En je wordt geestelijk weerbaarder door de ongemakken van dagen in stilte en het gebrek aan afleiding. Davidson in een van zijn publicaties: ‘Je leert obsessieve gedachten te herkennen en kunt er beter afstand van nemen. Een stilteretraite is een zeer goede training om ze de baas te worden.’

Ook Marcel Cobussen, hoogleraar auditieve cultuur aan de Universiteit Leiden, ziet veel voordelen. “Zo’n periode van relatieve stilte heeft vrijwel direct effect op ons. De wereld is steeds lawaaiiger geworden en op een gegeven moment lopen we over.” Volgens Cobussen staan we door het verminderen van prikkels meer open voor wat er nu, op dit moment, om ons heen is. Daarmee bedoelt hij ook de geluiden achter het lawaai. Echte stilte bestaat niet, zegt hij. “Onze omgeving is nooit stil, maar kent vele subtiele geluiden waar we vaak geen aandacht aan besteden, maar die zo veel rijkdom en schoonheid hebben, zoals het ritselen van bladeren in de wind of het getjilp van vogels.”

Cobussen is blij om te zien dat er, los van de stilteretraites, meer aandacht dan ooit is voor de impact van geluid en het belang van stilte. “Kijk naar de regels voor geluidsoverlast, het stiller maken van auto’s en asfalt, en hoe de pandemie ons heeft laten inzien dat door het verdwijnen van het verkeer langs ons huis en boven ons hoofd er een weldadige en stillere wereld kan ontstaan.”

Twee uur per dag

Door stiltemeditaties kunnen we ook leren ons af te sluiten voor rumoer van buiten. Dat bleek uit een onderzoek van neurowetenschapper Zoran Josipovic van de universiteit van New York met boeddhistische monniken die jarenlang tien tot twaalf uur per dag mediteren. Tijdens de meditaties sloten de monniken zich totaal af voor onverwachte geluiden van buitenaf, zagen de onderzoekers. Bij de controlegroep was bij een onverwacht hard geluid reactie te zien in het golfpatroon in de hersenen. Maar bij de monniken was geen enkele registratie van het geluid in de hersenen, alsof ze het helemaal niet hadden gehoord.

Een leven als monnik is niet voor iedereen weggelegd, maar ook kortere momenten van stilte hebben een gunstig effect op onze gezondheid. Ongeveer twee uur per dag in stilte doorbrengen heeft al een gunstig effect op de hersenen, toonde een onderzoek aan Duke University aan in het Amerikaanse Durham. Er werden namelijk nieuwe cellen geproduceerd in de hippocampus van ons brein, het gebied dat een belangrijke rol speelt bij ons geheugen.

Bij een stilteretraite zullen volgens therapeut Jacqueline Evers ook soms weggedrukte emoties naar boven komen. Hoewel dat zwaar kan zijn, levert het wel iets op: “Die vervelende gedachten en gevoelens krijgen nu de aandacht die ze nodig hebben en kunnen daarmee verdwijnen.”

Overgeven

Sigrid Huisman herkent dat. Ze trok zich vlak na haar scheiding terug in een klooster in Oosterhout voor een retraite in stilte. Ze is gelovig opgevoed en het voelde voor haar, ook al is ze niet meer belijdend, als de juiste plek om een retraite te doen. “De sobere plek zelf was al heel erg wennen, maar ik merkte vooral mijn verzet om bepaalde gevoelens toe te laten.” Op dag vijf brak ze naar eigen zeggen, en liet ze de woede en het verdriet toe die in haar zaten na het stranden van haar huwelijk. “Me eraan overgeven was de enige manier. Vanaf dat moment voelde ik me lichter, alsof ik ergens mee had afgerekend.”

Volgens Evers is het daarom belangrijk dat er tijdens een stilteretraite enige begeleiding is in het proces. “Tijdens mijn Vipassana-stilteretraites van tien dagen kon je een gesprek aanvragen met de begeleider en een korte vraag stellen. Van het antwoord moest je niet te veel verwachten. Dat kwam meestal neer op dat het goed was en dat de oplossing zich wel openbaarde. En toch hielp zelfs dat.”

Ook Sigrid kreeg in het klooster in Oosterhout begeleiding van non Ruth. Die zag haar worsteling en haar weerstand. Ruth liet Sigrid begaan, maar bleef in de buurt. Sigrid: “Natuurlijk hoopte ze óók dat ik dichter bij God zou komen. Dat is niet gebeurd, maar ik heb door die stilte wel met een gedeelte van mijn verleden kunnen afrekenen.”

Een nieuw ritme creëren

Jacqueline Evers ziet bij al haar cliënten een positief effect van een stilteretraite, of ze nou meer of minder te verwerken hebben. “Nadat je de negatieve gevoelens aandacht hebt gegeven, kom je bij het effect van innerlijke rust, een gevoel van thuiskomen.” Dat herken ik van mijn retraite, al duurde die krap twee dagen. De storm van gedachten die de eerste dag door mijn hoofd raasde, ging tegen het einde liggen. Ik stopte in elk geval met eindeloos erover piekeren en realiseerde me meer dan ooit hoeveel afleiding ik de hele tijd zoek, met name op mijn telefoon. Een tijdje met mezelf en mijn gedachten zitten bleek een goede training voor mijn monkey mind.

Volgens Evers is het mogelijk om dat gevoel mee naar huis te nemen: “Ik raad altijd aan om ook in het drukke dagelijkse leven momenten van stilte in te bouwen. Of dat nou tijdens een boswandeling of meditatie is. Een nieuw ritme creëren duurt zes weken, daarna voelt het aan als routine.”

Voor Ashwina was het na zeven dagen in stilte in de Italiaanse bergen onwerkelijk om een taxi naar een drukke luchthaven te pakken. In Nederland wachtte haar zoon van anderhalf op haar. “Als alleenstaande moeder is stilte opzoeken niet altijd eenvoudig, maar ik heb geleerd dat ik me af en toe wil afsluiten.” De vijf dagen in stilte tussen de nonnen heeft Sigrid geleerd niet langer bang te zijn voor stilte, maar ervan te genieten. “Ik ben kwetsbaarder geworden en durf het nu eerlijk aan te geven als het niet goed met me gaat.” Een avond alleen thuis vult ze niet snel meer in met visite of een film. “Het gevoel alleen met mijn gedachten te zijn en niets of niemand nodig te hebben, werkt voor mij bevrijdend.” Ze zou het iedereen aanraden. “Bang zijn voor stilte is eigenlijk bang zijn voor jezelf, en dat is nergens voor nodig.”

Ook op stilteretraite?

Mindfulness Centrum Heuvelrug organiseert eendaagse retraites van zes uur op Landgoed Beukbergen in Huis ter Heide, om voorzichtig kennis te maken met de stilte. Mindfulnesscentrumheuvelrug.nl
In het Dominicanenklooster in Huissen kun je een individuele retraite doen waar je zonder afleidingen, in stilte, meedraait in het kloosterritme. Ook zijn er optionele activiteiten zoals stiltewandelingen. Kloosterhuissen.nl
Onze Lieve Vrouwe Abdij in Oosterhout organiseert meerdaagse bezinningsretraites waarbij je meedraait in het dagritme van de nonnen. Olvabdijoosterhout.nl
In België, vlak bij de Duitse en Nederlandse grens, ligt Dhamma Pajjota, waar het hele jaar tiendaagse Vipassana-retraites worden georganiseerd. Je kunt er ook mooi wandelen tussen de oude bomen. Pajjota.dhamma.org
Mandali Retreat Centre is een door Nederlanders opgezette luxe retraitecentrum in de Italiaanse Alpen met uitzicht op een meer. Je kunt yogalessen volgen, wandelingen maken en genieten van het uitzicht en het eten. Mandali.org