Heb jij het gevoel dat je altijd aan staat en alert bent? Misschien heb je dan te maken met hypervigilantie. Spoiler alert: dat is iets anders dan hoogsensitiviteit. Zo zit het.
Wat is hypervigilantie?
Volgens Nederlandse psycholoog Arthur Hofman is dit een toestand van verhoogde alertheid en gevoeligheid. Wie dit ervaart, heeft het gevoel dat er constant potentiële bedreigingen zijn, ook al is er geen direct gevaar.
Eigenlijk betekent het dat je overdreven waakzaam bent en vaak is het een verdedigingsmechanisme dat je in je leven hebt ontwikkeld. Volgens het platform Inspirerend Leven komt het een beetje overeen met de bevriesreactie. Dit is een houding die dieren automatisch aannemen als ze niet kunnen vluchten of vechten.
Wat zijn de symptomen van hypervigilantie?
Volgens Healthline zijn er symptomen op fysiek, mentaal en emotioneel gebied die wijzen op hypervigilantie.
Fysieke symptomen
- Zweten
- Snelle hartslag
- Een hoge of snelle ademhaling
Mentale symptomen
- Paranoia
- Slecht slapen
Emotionele symptomen
- Verhoogde vorm van angst
- Paniek
- Je constant zorgen maken
Wat zijn de oorzaken van de toestand?
Volgens Hofman zie je hypervigilantie vooral terug bij mensen die een trauma hebben meegemaakt. Denk bijvoorbeeld aan mishandeling of verwaarlozing. Het kan ook voorkomen bij mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) of mensen die last hebben gehad van chronische stress in hun jeugd.
Daarnaast noemt Healthline ook verschillende triggers die hypervigilantie uit kunnen lokken. Denk aan het horen van plotselinge harde geluiden, als je je opgesloten voelt, wanneer je pijn of veroordeling verwacht of als je weer herinnerd wordt aan een vorig trauma.
En de gevolgen?
Volgens, Maaike Kruijsen, coach op het gebied van hoogsensitiviteit, kun je hypervigilantie ook wel vergelijken met een brandalarm. Dat staat in je brein zo sterk afgesteld dat het al afgaat door de kleinste dingen. Ongeacht de oorzaak raak je zo gealarmeerd dat je niet meer helder kunt nadenken.
Hofman noemt dat hypervigilantie een grote impact kan hebben op je dagelijks functioneren. De wereld voelt onveilig. Je kunt je daardoor af gaan zonderen of moeite hebben om anderen te vertrouwen.
Misschien reageer je heftiger op onschuldige prikkels zoals een geluid of een aanraking. Het is ook mogelijk dat je een verhoogd niveau van een angststoornis of depressie krijgt. Oftewel: de toestand kan een negatieve impact hebben op je levensgeluk.
Wat is de behandeling van hypervigilantie?
Gelukkig kun je iets doen aan die waakzame toestand. Het is sowieso een goed idee om naar de huisarts te gaan. Die verwijst je vervolgens, afhankelijk van de achterliggende oorzaak, weer door. Er zijn verschillende therapieën die kunnen helpen.
Cognitieve gedragstherapie
Dit is een vorm van therapie waar je gaat kijken naar je gedrag. Door te praten over wat je hebt meegemaakt en waar je op dit moment doorheen gaat, helpt een psycholoog je om te achterhalen hoe je om kunt gaan met hypervigilantie.
Exposure therapie
Dit kan vooral helpen als je te maken hebt met PTSS. Tijdens deze vorm van therapie ga je in een veilige omgeving je angsten en trauma aan, zodat je leert hoe je om kunt gaan met flashbacks en angst.
EMDR
Dit staat voor de Engelse term Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Een hele mond vol, maar simpel gezegd staat het voor exposure therapie waarbij geleide oogbewegingen gebruikt worden. Deze therapie kan helpen om voortaan anders te reageren op het trauma dat je hebt meegemaakt.
Verschil tussen hypervigilantie en hoogsensitiviteit
Ze klinken een beetje als hetzelfde, maar er zit wel degelijk verschil in. Volgens Kruijsen is die alerte staat van zijn geen kenmerk van hoogsensitiviteit. Hoogsensitiviteit betekent wél dat je gevoeliger voor stress bent. Als je dingen meemaakt die veel impact op je hebben, raak je als hoogsensitief persoon sneller hypervigilant en heb je er ook meer last van. Toch zijn het twee verschillende begrippen.
Praktische tips
Natuurlijk is het vooral belangrijk om naar de huisarts te gaan als je klachten hebt. Toch zijn er praktische tips die je nu al kunt toepassen om om te gaan met hypervigilantie of een verhoogde staat van angst. Denk bijvoorbeeld aan het beoefenen van mindfulness of meditatie. Het kan ook helpen om ademhalingsoefeningen te doen en te pauzeren voor je reageert. Ben je echt in gevaar of lijkt dat maar zo?
Het is oké om je angsten en sterke emoties er te laten zijn, maar laat ze niet de overhand nemen. In sommige gevallen is het fijn om grenzen te stellen naar anderen en jezelf.
Meer lezen
- Ben je hoogsensitief? De 7 meest gestelde vragen daarover beantwoord.
- 7x omgaan met prikkels als je hoogsensitief bent.
- Altijd moe? Hier komt het door en dit kun je eraan doen.
Bronnen In tekst vermeld Fotografie Boris Dunand/Unsplash
Gepubliceerd op 21 februari 2025
