In de serie Nieuwe denkers komen de mooiste levenslessen voorbij. Sjoukje van de Kolk, die veel van de interviews maakte, deelt haar tien favoriete inzichten uit deze serie.
Laten we tevreden zijn met wat er al is
We willen alsmaar meer, beter en groter in deze tijd. Volgens de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter kunnen we beter proberen wat vaker tevreden te zijn met wat er al is en aandacht hebben voor het kleine en vanzelfsprekende in het leven. De Wachter: “We zouden wat aandachtiger kunnen leren zijn als het gaat om gewone dingen. Ik denk dat we daar heel slordig mee omspringen, druk als we zijn met doorrennen naar nog meer en naar nog beter. Als we dat nu eens kunnen loslaten en aandacht kunnen geven aan de mooie dingen die gewoon bij ons om de hoek verschijnen. Waardoor je eindelijk ziet dat daar een mooie boom staat, en als je nog beter kijkt, de wind met de bladeren speelt. Dan kun je je verzoenen met het bestaan zoals het is.
Daarom zeg ik: ga in plaats van een citytrip te boeken, gewoon eens met z’n tweeën thuis wat aanrommelen. Een boek lezen, samen naar een suf televisieprogramma kijken. Met dikke wollen sokken aan. We staan er te weinig bij stil dat het gewone leven ook best mooi kan zijn. En dat het gewone leven dus genóeg is.”
Wees mild voor jezelf (en anderen)
Aardig zijn voor jezelf in plaats van die strenge blik, het valt vaak niet mee. We leggen de lat hoog en het is vaak niet goed genoeg, zegt de Amerikaanse psycholoog Kristin Neff. Zelfcompassie helpt je om jezelf te accepteren zoals je bent, maar ook om minder te focussen op wat er niet ‘goed’ gaat in je leven. Neff: “We kunnen anderen er nooit honderd procent van weerhouden om ons slecht te behandelen. Je enige keuze is om jezelf wél goed te behandelen.
Zelfcompassie gaat over begripvol zijn ten opzichte van je minder leuke kanten, jezelf accepteren zoals je bent, met al je menselijke gebreken erbij. Dat betekent dat je jezelf niet beter vindt dan anderen, maar ook niet slechter. En dat je in moeilijke tijden aardig bent voor jezelf in plaats van jezelf te veroordelen. En daardoor voel je je beter.
Als je vaak het gevoel hebt dat je tekortschiet, ‘kleurt’ dat je wereld. Je bent meer geneigd om aandacht te geven aan negatieve informatie en die in je geest te blijven ‘herkauwen’. Als je aardig bent tegen jezelf en jezelf eraan herinnert dat iedereen verbonden is met elkaar, roep je juist gevoelens van warmte en veiligheid op. Het mooie is dat je daarmee ook het gevaarsysteem in de hersenen deactiveert, terwijl de productie van oxytocine – het stofje dat ervoor zorgt dat je je gelukkig voelt – juist omhoog gaat. Dus je voelt je meteen beter.”
Je hoeft jezelf niet te zoeken (en te vinden)
Je authentieke ‘ik’ omarmen, op zoek gaan naar jezelf, trouw zijn aan je ware aard: we willen het allemaal en zijn soms een leven lang op zoek naar wie we nou eigenlijk zijn. Hoeft niet, zegt de Amerikaanse filosoof en hoogleraar Michael Puett die gespecialiseerd is in de Chinese filosofie. Volgens Chinese filosofen bestaat je ‘ware’ zelf helemaal niet. Zij gaan ervan uit dat we geen ‘echt’ zelf hebben, maar dat we een beetje rommelige wezens zijn, met allerlei verschillende emoties en neigingen die elkaar regelmatig tegenspreken.
Puett: “We proberen te communiceren met anderen die net zo chaotisch zijn als wij en daardoor ontwikkelen we na een tijdje patronen die zich gaan herhalen. Als we dan naar binnen gaan kijken, vinden we niet ons ware zelf, maar die patronen waarin we in de loop der tijd vervallen zijn. En als dat zo is, is dat wel het láátste waaraan je trouw wilt zijn. Wat je liever wilt doen, is juist het tegenovergestelde. Niet jezelf gaan zoeken, maar uit die patronen breken. En andere mogelijkheden openen, andere manieren van ‘in de wereld zijn’ die waarschijnlijk veel beter zijn voor jezelf en de mensen om je heen.”
Er is altijd een tekort in het leven, maar dat maakt je sterker
Gezondheid, carrière, relaties: veel in het leven lijkt tegenwoordig maakbaar. Maar vergis je niet, zegt de VlaamsNederlandse filosoof en psychiater Damiaan Denys. Er is veel minder maakbaar dan we denken. Zijn belangrijkste boodschap: koester je tekorten. Denys: “In onze maatschappij staan we negatief ten opzichte van alles wat niet bijdraagt aan wat we ons inbeelden dat een gelukkig leven is. Iets minder mooi, iets trager of iets minder intelligent wordt meteen als een probleem gezien.
Terwijl ik het tekort juist heel belangrijk vind. De erkenning van tekort is fundamenteel om mens te zijn. En ik ben ervan overtuigd dat in het leven veel goede dingen juist afhangen van omstandigheden waarin zaken niet lopen zoals je zou willen. Die worsteling maakt je juist sterker en dwingt je om creatiever te zijn. Juist door omstandigheden, dingen die misgaan, anders lopen dat je dacht – een scheiding, een ziekte, of iets wat niet goed loopt – word je gedwongen om een ander leven te leiden. En dan kom je op sporen en paden die je zelf niet had kunnen verzinnen.”
Relaties geven betekenis (en dat is belangrijker dan geluk)
Het streven naar geluk lijkt een van de belangrijkste doelen van deze tijd. Volgens de Duitse filosoof Wilhelm Schmid betekent een goed leven niet dat je altijd maar gelukkig moet zijn. Wat we willen is juist betekenis. Schmid: “Ik denk dat we allemaal op zoek zijn naar betekenis. Dat is veel belangrijker dan iets als geluk. Als je kinderen hebt bijvoorbeeld, weet je dat je daar lang niet altijd gelukkig mee bent. Maar kinderen geven wel betekenis aan je leven, want je bouwt aan relaties die je hele leven doorgaan. En dat is zó belangrijk.
Ik denk dat lange relaties het raamwerk zijn van het leven. Relaties zijn een kader dat we zelf kunnen scheppen, in een wereld waarin andere kaders ontbreken. Het gaat niet alleen maar om relaties met kinderen, vrienden, familie of collega’s. Het kan ook met huisdieren zijn, met ideeën, met het vak dat je uitoefent, alles waarmee je een sterke verbinding kunt voelen. Hoe rijker je netwerk van relaties is, hoe meer betekenis er is in je leven.”
Ik ben omdat jij bent
In de Afrikaanse filosofie staat het begrip ubuntu centraal. Het betekent letterlijk: een mens is een mens door andere mensen. Het uitgangspunt is dat je alleen maar functioneert als je deel uitmaakt van een groter verband, stelt de grande dame van de Afrikaanse filosofie hoogleraar Sophie Oluwole. Oluwole: “Hoe onafhankelijk het ook lijkt te zijn, alles en iedereen hangt samen met iets anders. Dit betekent ook dat ik niet alleen kan bestaan. Ook als je alleen door de stad loopt, is die straat door iemand gemaakt. De elektriciteit is door iemand gemaakt. Dus hoe kan ik ‘ik’ zijn?
‘Ik’ heeft in het Afrikaanse denken geen betekenis. Want je kunt alleen ‘ik’ gebruiken als je tegen iemand anders praat en als je je tot iemand anders verhoudt. Dus er is een ik, een jij, een zij of een hij dankzij de relaties daartussen. Ik ben omdat jij bent en we vormen een eenheid met anderen, de natuur en God. Iedereen die het bestaan van anderen ontkent, ontkent daarmee zijn eigen bestaan.”
Laat los wat anderen van je denken
Je kunt pas een goed gevoel van eigenwaarde ontwikkelen als je in staat bent om los te laten wat anderen van je denken, vindt Brené Brown, psycholoog en auteur van onder meer De kracht van kwetsbaarheid. Brown: “We denken vaak dat we ons moeten aanpassen om erbij te horen. Maar een van de grootste verrassingen van mijn onderzoek is dat aanpassing het gevoel erbij te horen, en daarmee dus werkelijke verbondenheid, juist in de weg staat. Aanpassing betekent namelijk dat je je anders voordoet dan je werkelijk bent om geaccepteerd te worden.
Als je voortdurend bezig bent om weg te lopen voor die aspecten van je leven die niet passen bij wie je denkt te moeten zijn, blijf je een buitenstaander in je eigen verhaal en heb je het gevoel dat je jezelf voortdurend moet bewijzen. Dan zul je je gevoel van eigenwaarde bij anderen proberen te halen door voortdurend te presteren en anderen te plezieren. Om het gevoel te hebben dat je er echt bij hoort, zul je ook de kanten van jezelf moeten laten zien die je liever verbergt. Wanneer je in staat bent om écht los te laten wat anderen ervan denken, en je verhaal onder ogen te zien zoals het is, krijg je toegang tot het gevoel dat je goed genoeg bent zoals je bent. En dat je het waard bent liefde te ontvangen.”
Stel het leven niet uit
Hét probleem van tegenwoordig is volgens de Britse hoogleraar Mark Williams dat de technologische ontwikkelingen ervoor hebben gezorgd dat er voortdurend drukte is. Het wordt steeds moeilijker om een pauze te nemen, we hollen van het een naar het ander en vergeten intussen te leven. Williams: “Het grote gevaar is dat we onszelf niet genoeg ‘voeden’. Als je je gestrest voelt, heb je de neiging om een paar dingen op te geven om te kunnen focussen op wat je moet doen. Maar dat reduceert de stress vaak niet. Dus je geeft nog wat anders op. En dan nog wat.
Maar de dingen die je het eerst geneigd bent op te geven, zijn de dingen die jou het meest voeden en die je energie geven. Dus je zingt niet meer, je speelt niet meer op je muziekinstrument, je nodigt geen mensen meer uit om te komen eten. En je bent geneigd te zeggen: ik doe dat volgende maand wel, of volgend jaar. Maar je bent eigenlijk gewoon je leven aan het uitstellen. En we realiseren ons nooit dat vandaag de toekomst is die we onszelf vorige maand hebben beloofd. Maar dit is het. Dit is leven, en het is nu. Dus als dit de toekomst is die we onszelf hebben beloofd, waarom dan niet een moment nemen om je dat te realiseren?”
Wat je vriendelijk omarmt, laat jou met rust
Volgens psycholoog Martin Appelo zijn we in deze tijd gaan denken dat we tegen al het lijden kunnen vechten en bovendien, dat het eigenlijk niet nodig is. Dat werkt soms, maar vaak veroorzaakt het nieuwe problemen. Vooral als het om dingen gaat die echt niet te veranderen of op te lossen zijn. Appelo: “Soms moet lijden gewoon geleden worden. Maar dan op een andere manier dan we gewend zijn.
Als iets jou raakt wat onvermijdelijk is, probeer er dan niet tegen te vechten, want dan wordt het steeds erger. Probeer het vriendelijk te omarmen, ook al heb je er een hekel aan. Dan laat het jou met rust. Daarvoor kun je technieken gebruiken uit het boeddhisme. Eén van die technieken is afstand nemen van jezelf of wat er zich in jezelf afspeelt.
Dat maakt het mogelijk om een onderscheid te maken tussen ‘ik’ en de negatieve emotie. Je constateert dan dat de emotie optreedt, zonder erin te verdwijnen. En dat geeft ook de mogelijkheid om iets anders aandacht te geven, te focussen op vriendelijkheid of op je ademhaling. Daardoor kun je heftige emoties onder controle krijgen. En leren verdragen wat eigenlijk ondraaglijk is.”
Filosofie helpt
Filosofie helpt je om je gedachten uit de war te halen en je problemen te analyseren in plaats van ervoor weg te rennen, zegt de Britse filosoof Alain de Botton: “Van filosofen leer je om op een andere manier te kijken naar iets wat een vertrouwd probleem lijkt. Ineens wordt dat probleem op z’n kop gezet, in perspectief gezet, of je ziet meer van de achtergrond ervan.
Een van de belangrijkste redenen waarom we ongelukkig zijn, is dat we vastzitten in ons hoofd. Filosofen, maar ook andere mensen met ideeën, kunnen helpen om onze gedachten uit de war te halen, ze kunnen ons een nieuwe manier geven om naar dingen te kijken. Als we problemen hebben, worden we angstig. En dan wil je graag afgeleid worden: je gaat tv kijken of op Facebook. Maar soms is het ook heel belangrijk om te gaan zitten met je angst en erover na te denken. Uiteindelijk gaat filosofie daarover: het is een commitment om gewoon te blijven en niet te vluchten. Te denken over problemen, ze te analyseren in plaats van ervoor weg te rennen. Dan kom je erachter wat écht belangrijk is en wat niet.”
- Dit verhaal komt uit Flow 7-2018.
Tekst Sjoukje van de Kolk Fotografie Annie Spratt/Unsplash.com
