Doorwerken na je pensioen: dit levert het je op

“Nog vijftien jaar en dan kan ik met pensioen,” hoor ik een vriendin zeggen als we samen over de hei wandelen na een dag klussen in mijn boshuisje. “Ik kan eigenlijk niet wachten,” droomt ze hardop. Ik bewonder haar, want ze is een kei in mini-avonturen. Van suppen door boeren­slootjes tot werken vanuit een caravan in Noorwegen, het lijkt wel of al haar plannetjes lukken. Ze maakt er ook nog eens prachtige foto’s van, die ze op Instagram plaatst en ik jaloers van een hartje voorzie. Ze heeft visioenen van met een busje door Europa trekken na haar 67e. Geen werk meer, maar doen wat je wilt. Ik zie het haar zo doen, op haar eigen originele sprankelende manier.

Saaie brieven en camperplekken

Ik merk alleen dat ik er zelf niet aan moet denken. Bij het woord ‘pensioen’ denk ik aan de saaie brieven van het pensioenfonds die ik al mijn hele leven krijg en met tegenzin archiveer. Ik zie pensionado’s voor me die met hun camper zij aan zij langs de Portugese kust staan en ’s middags de route van de volgende dag bespreken. Of een deur waar ik doorheen stap en die achter me in het slot valt. Alsof het echte leven dan is afgelopen en ik echt moet stoppen met wat ik het liefste doe. Zal dat anders zijn over vijftien jaar? Tel ik dan wél de dagen af, zoals ooit de vader van een toenmalig vriendje? Eenmaal gepensioneerd zat hij dagen verslagen op de bank, zonder idee wat hij met al die vrije tijd aan moest. Want een hobby had hij nooit gehad, harde werker die hij was.

Werk als identiteit

Toen ik stopte als hoofdredacteur van Flow merkte ik pas hoezeer werk onderdeel is van mijn identiteit. De periode erna was ik een beetje lost in transition. Dat was heel leerzaam. Ik kocht een verwaarloosd weekendhuisje en stortte me op het klussen. En ik begon op de pabo, een oude droom. Intussen dacht ik na over wie ik was zonder werk. Blijkbaar ben ik voor een deel wie ik ben omdat ik elke ochtend opsta en ergens naartoe ga. Werken is ook: collega’s hebben die je niet zelf uit hebt gezocht en van hen leren. Een belletje krijgen als je ziek bent. Een compliment als iets lukt, en een duwtje in de rug als iets beter kan. Gaan houden van de mensen die je vaker ziet dan je familie. Iets doen waar je wakker van ligt en dan zo trots zijn als het gelukt is.

Van werken ben ik altijd gegroeid, soms gaf het me vleugels en vaak maakte het me ontzettend gelukkig. Moet ik dat straks opgeven omdat de kalender zegt dat het zover is? Om me heen zie ik steeds meer vrouwen die doorwerken. Dat lijkt me eigenlijk veel leuker. Ik ben benieuwd hoe dat is en spel interviews die daarover gaan. Blijkbaar heb ik behoefte aan nieuwe rolmodellen voor later. Ik besluit ze daarom op te gaan zoeken en er een boek over te gaan schrijven – naast mijn nieuwe (en geweldige, maar dat is weer een heel ander verhaal) baan voor de klas.

Steeds meer doorwerkers

Het blijkt een actueel onderwerp, want Nederland kent steeds meer doorwerkers. Uit Grijs potentieel, een onderzoek van ABN AMRO, blijkt dat mensen verschillende redenen hebben om te kiezen voor doorwerken na hun 67e. De belangrijkste is dat ze het simpelweg leuk vinden: ze halen levensgeluk uit het samenwerken in een team en voldoening uit de werkzaamheden zelf. Ook intergenerationele contacten worden genoemd: omgaan met jongere collega’s.

Voldoening en zingeving

“Het voordeel van blijven werken is dat je niet de spreekwoordelijke oude vrouw wordt die alleen maar oude mensen spreekt,” zegt een van de vrouwen (74) die ik interviewde. Ook eigenwaarde halen uit je werk werd veel genoemd. Het niets meer hoeven doen, niet meer nodig zijn na je 67e schrikt af – sommigen denken zelfs dat ze somber of depressief worden als ze niet meer kunnen werken. “Ik zou het echt verschrikkelijk vinden om ’s ochtends op te staan, beneden in de woonkamer te gaan zitten en te denken: zo, nu zit ik hier,” zei Yvonne Jonker (69), uitvaartondernemer.

Daarnaast geeft werken je het gevoel dat je nodig bent. Het is fijn om een bedrijf of iemand anders vooruit te helpen. “Blijkbaar is zinvol werk voor mij heel belangrijk. Ik wil bijdragen aan mijn omgeving,” hoorde ik van reorganisatiemanager Ina Reijn (70). En natuurlijk zijn er ook mensen die werken om hun AOW aan te vullen. Zo sprak ik huisschilder Maria Engels (75), die eerlijk zei dat haar werk naast leuk ook een fijne aanvulling is op haar basispensioen.

Goed voor je gezondheid

Doorwerken zou niet alleen een positieve invloed hebben op je mentale gesteldheid, maar ook op je gezondheid – met name je cognitieve capaciteiten. Ik check bij Boris Nikolai Konrad of dat klopt. Hij is als geheugenwetenschapper, psycholoog en neurowetenschapper verbonden aan het Donders Instituut voor Brein, Cognitie en Gedrag en het Radboudumc in ­Nijmegen. Volgens Konrad kunnen onze hersenen cognitieve reserves opbouwen.

Het idee is dat je brein op niveau blijft als je het maar genoeg ­uitdaagt, op zo’n manier dat het nog net te doen is. Niet té moeilijk – want afhaak­gevaar – maar net moeilijk genoeg om je cognitieve capaciteiten te behouden. Konrad: “Mochten er dingen misgaan in je brein, wat nu eenmaal gebeurt als je ouder wordt, dan kun je het dankzij de reserve die je hebt opgebouwd gewoon blijven gebruiken en uitdagen. En zo blijf je nog jarenlang scherp.”

Op zoek naar uitdaging

Een van de manieren om je cognitieve reserve op peil te houden is door uitdagende klussen te blijven doen – en werken is daar een typisch voorbeeld van. Samenwerken met collega’s, reageren op nieuwe informatie en die combineren met wat je al weet: allemaal dingen waar je brein mee aan de slag moet. Wat Konrad betreft is doorwerken heel goed voor je brein. “Stel: je gaat van een baan met veel cognitieve uitdagingen naar thuis alleen nog in de tuin bezig zijn met planten waarvan je de naam al kent. Dat is prima voor je lijf, maar echt niet goed voor je brein – je doet jezelf ermee tekort. Als je puur focust op het cognitieve deel van je hersenen, is het pensioen geen gezonde uitvinding voor de mens.”

Gezocht: oudere werknemers

Zelf ben ik vooralsnog niet van plan om een typische pensionado te worden. Ook het bedrijfsleven doet moeite om mensen langer aan het werk te houden. Uit recente onderzoeken blijkt dat doorwerkers gewild zijn. Bedrijven azen op oudere werknemers, van wie bekend is dat ze loyaal zijn, veel kennis hebben en een mentorrol kunnen vervullen in het bedrijf. Op je zestigste een nieuwe baan scoren is tegenwoordig niet meer bijzonder. In een wereld die vergrijst, is het bovendien belangrijk dat bedrijven een afspiegeling zijn van de samenleving. Apple zet in zijn winkels bewust oudere experts bij de deur om te laten zien: wij zijn er voor iedereen.

Uit onderzoek blijkt ook dat er een flinke groep pensioengerechtigden is – naar schatting 250.000 – die nu nog niet doorwerkt, maar dat best zou willen. Voor veel bedrijven die moeite hebben om aan ervaren personeel te komen, ligt hier een kans – zeker nu er grote tekorten op de arbeidsmarkt worden voorspeld. Het gaat om mensen met veel expertise die meteen inzetbaar zijn.

Geen sneue klussen, maar interessant werk

Waar je vroeger misschien een beetje werd weggekeken als je op leeftijd kwam omdat je de plek van een jongere bezet hield, is nu is de oudere werknemer juist hip en happening. Dat betekent dat ik, als het ooit zo ver is, best wat eisen kan stellen tijdens mijn sollicitatie- of ‘ik blijf’-­gesprek. Een beetje slim bedrijf speelt in op wat doorwerkers willen: geen sneue klussen maar interessant werk. Anders gaan ze liever vrijwilligerswerk doen of een pelgrimspad lopen. Ze willen graag flexibele werktijden en vakantieperiodes – één keer per jaar een lange reis kunnen maken bijvoorbeeld – want er is meer dan werken alleen.

Het snackbarmenu

Werkgevers die vooruitdenken, leveren dus maatwerk. Het snackbarmenu wordt het wel genoemd, waaruit werknemers kunnen kiezen wat hen het beste ‘smaakt’. Niet dat het overal zo goed geregeld is overigens. Zo zouden leidinggevenden al veel eerder met mensen uit hun team in gesprek kunnen gaan over hoe ze het voor zich zien straks. “Houd andere loopbaangesprekken, en werk niet toe naar het pensioen, maar bied de mogelijkheid om te onderzoeken of werknemers willen blijven na hun 67e,” zegt Chantall Olthoff van ZilverWerkt, een arbeidsbemiddelingsbureau dat zich richt op doorwerkers.

Ze ziet nu nog te vaak mensen wegkwijnen in de jaren voor hun pensioen. Met goede begeleiding zouden ze misschien wel zijn gebleven – of juist iets heel anders zijn gaan doen. Want ook dat kan: een nieuw begin. Olthoff noemt het voorbeeld van een rechtbankmedewerker die altijd vroeg op moest en dus doordeweeks sociale uitjes vermeed. Zij heeft nu gekozen voor ander werk dat later begint, waardoor ze wel ’s avonds naar het theater gaat en een wijntje kan drinken.

Er is nog veel om je op te verheugen

Voor mijn boek sprak ik met vrouwen van boven de zeventig, tachtig en soms zelfs negentig die nog zielsgelukkig in hun winkel staan, kaas maken, lesgeven of onderzoek doen. Dat doen ze drie, vier en soms zelfs zes dagen per week. Ze lieten me zien dat je anders oud wordt als je doorwerkt. Natuurlijk hebben ze ook mazzel met hun gezondheid, dat moet je maar net gegeven zijn.

Als ik het geluk heb dat mijn lijf en brein blijven meewerken, zie ik het mezelf ook doen. Misschien blijf ik parttime lesgeven of schrijven, heen en weer pendelend tussen mijn boshuisje en ons huisje in de stad. Of begin ik een nieuwe carrière en word ik eindelijk lijstenmaker met een eigen atelier. Het pensioen is een geweldige regeling, zeker voor mensen die fysiek zwaar werk hebben gedaan of toe zijn aan een ander leven. Doorwerken moet een keuze zijn, geen moeten. Maar het idee dat het kan en er steeds meer mogelijkheden zijn, geeft me een vrij en vrolijk gevoel.

Zo voelt ‘later’ als iets om naar uit te kijken en gaan er deuren open in plaats van dicht. Ik geloof zomaar dat doorwerken het nieuwe normaal gaat worden. Of zoals zangpedagoog Margreet Honig (84) tegen me zei: “Er is nog veel om je op te verheugen.”