Soms gebeurt er iets bijzonders waarvan je denkt: dit kán geen toeval zijn. Journalist Otje van der Lelij over mooie staaltjes magie – en over de verklaring en functie ervan.
Iedereen maakt weleens iets buitengewoons mee. Je denkt aan iemand en net op dat moment belt hij of zij je op. Je bent op vakantie en loopt een oude jeugdliefde tegen het lijf. Je neemt een andere route naar je werk en later lees je dat op de normale weg een ongeluk gebeurd is. Dat kan geen toeval zijn, denk je. Er moet wel een dieperliggende verklaring zijn. Een kracht buiten mezelf die dit heeft veroorzaakt. Een engeltje op mijn schouder. Toch?
Volgens hersenwetenschapper en psycholoog Michiel van Elk, die is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, kunnen we ons moeilijk neerleggen bij de verklaring dat iets ‘gewoon toeval’ is. “Mensen houden niet van de grillige wereld van het toeval, maar zijn altijd op zoek naar betekenisvolle verbanden. Naar oorzaak en gevolg: als je donkere wolken ziet, komt er regen; wie op zijn duim slaat, heeft pijn en na een goede nachtrust voel je je fitter. Wie verbanden kan leggen, heeft meer grip op de chaos om zich heen en vergroot zijn overlevingskansen.”
Veel van die waargenomen patronen snijden hout, maar we zien ook weleens verbanden die er niet zijn. Je schrikt wakker net op het moment dat je neefje wordt geboren. Of je denkt aan een overleden dierbare en er begint een lamp te knipperen. Van Elk: “Het is verleidelijk om daar een bovennatuurlijke verklaring voor te geven. De gedachte dat er bijna wel een onzichtbare connectie moet zijn tussen mensen, sluit beter aan bij onze intuïtie dan bij de wetenschappelijke verklaring die stelt dat dit op toeval berust.”
Daarbij zijn we volgens Van Elk behoorlijk selectief in onze waarneming. We staan meer open voor bewijs dan voor tegenbewijs. “Zo denken we geregeld aan vrienden en familieleden, en dat vergeten we ook weer. Maar belt een vriendin precies op het moment dat je aan haar dacht, dan registreert ons brein dat als betekenisvol.”
Ook als je op zoek gaat naar een teken van gene zijde, zul je altijd iets vinden. Een liedje of bekende geur, een knipperende lamp, een lievelingsdier dat ineens verschijnt. Allemaal dingen die je zou kunnen opvatten als groet van de overledene, als bewijs dat er meer is tussen hemel en aarde.
- Lees het volledige artikel ‘Het magische verhaal’ in Flow 1.
Tekst Otje van der Lelij Illustraties Yelena Bryksenkova
