Waarom het zo fijn is om elkaar voor te lezen

Het is ontspannend, werkt verbindend én doet een beroep op je verbeeldingskracht. Toch zijn we vaak vergeten hoe fijn het is om voorgelezen te worden. Tijd voor een revival? Journalist Grete Simkuté is voor.

Veel mensen koesteren warme herinneringen aan de voorleesmomenten als kind. Een paar jaar geleden riep ik deze gewoonte nieuw leven in, door aan mijn toenmalige vriend spontaan te vragen of hij mij eens wilde voorlezen uit de roman Vrouw of vos van David Garnett. Dit boek zat in mijn tas en ik had er al een paar pagina’s uit gelezen. Maar nu we een heel weekend samen doorbrachten in een boshut, zeeën van tijd hadden en het buiten guur en kil was, leek het ineens een goed idee mijn vriend bij mijn leeservaring te betrekken. Voordat we het wisten lagen we uren op een deken voor een knetterend vuur, hij met het boek in zijn hand en ik met mijn hoofd tegen zijn schouder. Ik luisterde hoe zijn diepe, mooie stem het fabelachtige verhaal vertelde van een man wiens vrouw plotseling in een vos veranderd was. Het was magisch.

Slechtziend?

Sindsdien heb ik in relaties met andere mannen steeds het voorleesritueel geïntroduceerd – als de ander van lezen hield tenminste. Het creëert een intimiteit die je maar met weinig andere gezamenlijke activiteiten voor elkaar krijgt, vind ik. Het verbaasde me dan ook dat als ik in mijn kring rondvroeg of meer mensen elkaar voorlazen, ik meestal een afwijzend antwoord kreeg. Lezen wordt na een zekere leeftijd een solitaire bezigheid. Voorlezen, dat doe je toch vooral aan kinderen of mensen die laaggeletterd of slechtziend zijn? “We zijn het gewoon niet zo gewend om op latere leeftijd aan elkaar voor te lezen,” zegt huisarts en relatietherapeut Judith Verhoog van praktijk Terken & Verhoog. “Ik heb het mijn ouders in elk geval nooit zien doen. Als volwassenen lezen we elkaar voor tijdens een poëzievoordracht of op een begrafenis, maar dat is wel de grens.”

Volledige aandacht

Dat we eerder samen een serie kijken dan een boek openslaan, heeft volgens Verhoog te maken met de traagheid van het medium. “Lezen vraagt meer van je dan het kijken van een film. Tijdens het lezen van een boek zijn er meer hersendelen actief dan wanneer je passief naar een scherm kijkt. Je moet je bij een boek echt inleven in een hoofdpersoon. En als je leest over bijvoorbeeld wandelen, wordt het gebied waar je benen worden aangestuurd ook echt actief. Het is dus een erg intensieve activiteit waarbij je je moet concentreren. Dat vraagt om volledige aandacht van zowel de lezer als de luisteraar.” En aandacht opbrengen vinden we in ons gejaagde leven maar moeilijk. “Sommige stellen die bij ons komen, vinden het al lastig om actief naar elkaars dag te vragen – laat staan om samen te lezen.”

Verdwijnen in een boek

Jammer, want samen lezen is juist door de vertraging zo’n fijne activiteit. Als ik met mijn hoofd op de borstkas van mijn meest recente ex lag, de trilling van zijn stem hoorde en me verloor in zijn vertelling, kwam ik ongekend diep tot rust. Er was geen ruimte in mijn hoofd om na te denken over werk of een deadline. En de spanning in mijn lichaam verdween als sneeuw voor de zon; ik voelde me tijdens deze voorleesmomenten veilig en gedragen. Dit herkent ook fotograaf Joke De Wilde. “Mijn vriend en ik gingen elkaar voorlezen tijdens een erg stressvolle periode. We kozen voor The lord of the rings, een verhaal met veel fantasie waarin je echt kunt verdwijnen. Het is eigenlijk altijd mijn vriend die mij voorleest, we doen dat graag in bed. Vaak ’s avonds, maar soms ook overdag. Intussen ben ik zo gewend aan zijn stem dat ik tijdens de voorleessessies vaak spontaan in slaap val.”

Geen stresshormonen

Psycholoog Martin Appelo kan makkelijk verklaren waarom voorlezen – en voorgelezen worden – zo’n ontspannend effect heeft. “Als je je met iemand verbindt, maak je oxytocine aan. Je raakt geconditioneerd door zijn of haar geur, stem of aanraking. Dus als je geliefde je voorleest, daalt het stresshormoon cortisol en krijgt oxytocine juist een boost. Je voelt je ontspannen en verbonden. Ook komt tijdens het voorlezen de amygdala tot rust, het hersengebied dat reageert op gevaar.” Dit is een van de redenen waarom Appelo voorlezen graag toepast bij stervensbegeleiding. “Ik las een patiënt die kanker had eens voor terwijl ze euthanasie kreeg. Zo kon ze met haar aandacht bij het verhaal blijven en voorkomen dat ze in paniek raakte. Uit onderzoek weten we dat het gehoor het laatste zintuig is dat uitvalt als je sterft. Door mijn patiënt de opdracht te geven te blijven luisteren naar mijn stem, kon ze kalm blijven ondanks haar angst voor het onbekende.”

Reflecteren

Voorlezen heeft dus de kracht om mensen gerust te stellen; in levensbepalende situaties zoals ziekte en dood, maar evengoed in het dagelijks leven. Naast de ontspanning en verbinding is het ook een bijzondere manier om elkaar beter te leren kennen. Zo vond ik het altijd heerlijk als mijn exen een rustmoment inlasten om te reflecteren op de zin die ze net lazen. Of de gedachten die we uitwisselden over de personages of de plot nadat we een hoofdstuk uit hadden. In de film The reader speelt voorlezen een cruciale rol in de affaire tussen de twee hoofdrolspelers. De jonge Michael leest in bed voor uit de wereldliteratuur aan de veel oudere Hanna, als een soort voorspel. Ondanks dat hun levens in niets op elkaar lijken, komen ze door dit ritueel nader tot elkaar – zowel fysiek als geestelijk.

Gespreksstof

Elkaar voorlezen levert dus boeiende gespreksstof en een inkijkje in de geest van een ander op. Dat weet ook Akke Visser van de Culturele Apotheek in Amsterdam. Deze stichting organiseert samen- en voorleesgroepen in onder meer (psychiatrische) zorginstellingen en verpleeghuizen. “Anders dan bij een film moet je verbeelding zelf aan de slag om beelden te maken. Individueel kom je tot een heel eigen wereld. Iedereen ziet het verhaal weer anders voor zich. Die verschillen zijn verrassend en leveren veel stof tot gesprek.”

Inkijkje in je binnenste

De ander zo’n inkijkje in jouw binnenste gunnen vraagt wel om kwetsbaarheid. Volgens relatietherapeut Verhoog vinden veel mensen dit best uitdagend. “Als je hardop voorleest, laat je zien aan degene die luistert wat een verhaal bij je oproept. Soms schiet je vol bij een emotioneel fragment. Dit kan ook een reden zijn waarom we elkaar voorlezen niet als vanzelfsprekende activiteit zien. Mensen vinden het soms moeilijk om kwetsbaar te zijn bij een ander.” Maar als je het tóch doet, is de beloning enorm: verbinding en gezien worden door een ander. Akke Visser geeft een mooi voorbeeld: “Tijdens een voorleesgroep lazen we een gedicht van Fetze Pijlman. Daarin wordt een beeld geschetst van ’s ochtends ontwaken, geluiden horen in de tuin, het licht dat binnenvalt door een raam. Kortom, een nieuwe dag breekt aan. Ik vind het zelf een licht gedicht. Maar ineens zei een vrouw uit de groep: zo voel ik me eigenlijk nooit meer. Ze deelde haar depressieve gevoelens met de groep. Dat was een heel krachtig moment. Het laat zien hoe literatuur je woorden kan aanreiken om over je eigen gevoelens te praten met anderen.”

Intonatie en klank

Hoe fijn we het vinden om naar de stem van een ander te luisteren, is te zien aan de explosieve groei van luisterboeken. In de afgelopen drie jaar nam de verkoop ervan jaarlijks met ruim tien procent toe, en naar verwachting zijn luisterboeken tegen 2027 goed voor een marktomzet van maar liefst negentien miljard dollar. Maar in alle eerlijkheid: zelf ben ik er niet zo van. Ik ‘lees’ nooit luisterboeken, de stem van een vreemde kleurt het verhaal voor mij te veel. Maar hoe mijn geliefde een verhaal interpreteert en dat vervolgens aan mij toont met zijn stem, de intonatie en klank, dáár ben ik wel in geïnteresseerd. Het is juist deze gedeelde ervaring, of je nu met zijn tweeën leest of met een groep, die het face to face voorlezen onderscheidt van luisterboeken. “Dat is dus de oxytocine die vrijkomt, omdat je je verbonden voelt met deze specifieke persoon,” zegt psycholoog Martin Appelo.

Spelen met de stem

Ook fotograaf Joke De Wilde vindt de stem erg belangrijk. “Mijn vriend kan veel beter voorlezen dan ik. Hij speelt met het tempo en de stemhoogte, en leeft zich helemaal in. Ik krijg elke keer een persoonlijke performance als hij voorleest. Het is heel bijzonder om zo een verhaal tot me te nemen.” Appelo kan dit alleen maar aanmoedigen. “We leven in een wereld waarin we het spelen verleren. Al vrij snel moet je groot zijn en het maar in je eentje zien te redden. Terwijl we allemaal een enorme behoefte houden aan geborgenheid, tederheid, plezier en veiligheid.” En daarin zit precies het genot van het elkaar voorlezen. In je eentje in een boek verdwijnen is fijn, maar het is minstens zo waardevol om je ervaring te delen met een ander.