Makkelijk is het niet als je strijdt voor mensenrechten en democratie in Myanmar. Maar angst kent de politicus Aung San Suu Kyi niet – zelfs niet als ze vanwege haar idealen in de gevangenis belandt en onder huisarrest komt te staan.
Het adres staat gegrift in de harten van veel inwoners van Myanmar: 54 University Avenue in Yangon. Hier staat de ooit fraaie villa waar Aung San Suu Kyi een groot deel van haar leven heeft doorgebracht. Sterker nog: misschien zit de politicus en mensenrechtenactivist er nu weer. In 2022 werd ze opgesloten in een gevangenis in de hoofdstad Naypyidaw. Haar gezondheid is broos. Vanwege een hittegolf in Myanmar zou ze daarom begin 2024 zijn overgebracht naar haar huis op University Avenue. Maar er zijn ook stemmen die beweren dat ze nog steeds in de gevangenis zit.
Tragedies op jonge leeftijd
Suu wordt geboren op 19 juni 1945, als de vrijheidsstrijd onder leiding van haar vader nog in volle gang is. In 1947 sluit hij een deal met de Britse regering over de Birmese onafhankelijkheid; niet lang daarna wordt hij door rivalen vermoord. Tegenwoordig wordt Aung San gezien als de Myanmarese vader des vaderlands.
Het gezin waarin Suu opgroeit, beleeft nog een tragedie: haar broertje Aung San Lin verdrinkt op zijn achtste in een vijver op het terrein waar ze wonen. Daarna verhuist Khin Kyi, de moeder van Aung San, met haar oudste zoon en dochter naar het huis aan University Avenue. Ze voedt haar kinderen streng op: ze moeten goede cijfers halen op hun elitaire Britse school en beleefd zijn. Zelf is ze politiek actief.
In 1960 wordt Khin Kyi benoemd tot Birmees ambassadeur in India en Nepal, en verhuist het gezin naar New Delhi. Deze periode zal veel invloed hebben op Suu’s leven: ze komt in aanraking met Gandhi’s ideeën van geweldloos verzet. Nadat ze haar eindexamen heeft behaald, gaat ze in Oxford philosophy, politics & economy studeren. Helemaal volgens plan van haar moeder, die haar daarna weer in Birma verwacht om een goed huwelijk te sluiten.
Birmese kleding en een westers leven
“Suu is intelligent, charmant en geestig,” zegt iemand die haar in die tijd kent. “Maar ze heeft ook een andere kant en die is van staal. Ze gaat hoe dan ook haar doelen bereiken, wat die ook zijn.” Haar moeder zal dat snel genoeg merken. De studie bevalt Suu niet. Ongeïnspireerd haalt ze haar diploma. Aan de ene kant blijft ze Birmees – ze draagt naast spijkerbroeken en dikke wollen truien ook vaak traditionele Birmese kleding, met ook dan al een bloem in het haar. Aan de andere kant stort ze zich met enthousiasme in het westerse studentenleven.
Na haar afstuderen gaat ze niet terug naar huis, maar verhuist ze naar New York, waar ze gaat werken bij de Verenigde Naties. Daarvandaan schrijft ze iedere dag aan de man op wie ze in Engeland verliefd is geworden: Michael Aris, deskundige op het gebied van de Tibetaanse cultuur. Het toppunt van eigenwijs in Birmese ogen: ze trouwt op 1 januari 1972 met een buitenlander en de ceremonie is boeddhistisch. Michael Aris weet waar hij aan begint. Vóór hun huwelijk schrijft Suu hem een brief waarin ze maar één ding van hem vraagt: ‘Dat je me helpt om mijn plicht te doen als mijn volk me nodig heeft.’ Hij belooft het. Waarom niet?
Meer dan de vrouw van
In 1973 wordt hun zoon Alexander geboren, in 1977 volgt zoon Kim. Het echtpaar leidt een comfortabel leven in Oxford: Michael doceert aan de universiteit, Suu zorgt voor de kinderen en werkt aan een biografie over haar vader. Juist door zijn afwezigheid in haar leven is zijn invloed op haar groot. Tijdens vakanties gaat ze met het gezin regelmatig naar haar moeder in Birma.
Aung kent de situatie van haar land dus goed. ‘Ze was zich zeer bewust van het lijden van haar volk,’ schrijft een van haar biografen, Peter Popham. ‘Aung wist van de armoede die de inwoners van dit van nature zo rijke land wordt opgedrongen door de idiotie van hun leiders.’ Het broeit bij haar, zeggen vrienden: ze wil iets betekenisvols doen met haar leven, liefst in Birma, meer zijn dan de vrouw van.
Een sterk moreel besef
Het moment waarop ze misschien onbewust wacht, komt in maart 1988 laat op de avond. Suu wordt gebeld: haar moeder heeft een beroerte gehad en heeft zorg nodig. Ze reist ‘voor een paar weken’ naar Birma. Het toeval wil dat er juist in die periode studentenprotesten uitbreken die door de militaire dictatuur bloedig worden neergeslagen. De demonstranten staan al gauw op de stoep van University Avenue: wil Suu zich bij hen aansluiten? Het zou zo veel betekenen als de dochter van de grote Aung San hun eisen zou onderschrijven.
Politieke ervaring heeft ze niet. En ze beseft dat ze zich niet even in het conflict kan mengen en dan weer kan vertrekken. Aan de andere kant heeft ze een sterk moreel besef en ziet ze zichzelf als de schatbewaarder van haar vaders idealen. “Ik geloof niet dat ik het gevoel had dat ik in zijn voetsporen moest treden, maar tegelijkertijd voelde ik dat er zo veel dingen waren die hij niet kon afmaken. Dus als de gelegenheid zich zou voordoen, wilde ik dat graag namens hem doen. Uit liefde.”
Angst? Die kent ze niet
Michael houdt zich aan zijn belofte en steunt haar. Het gezin is op 26 augustus 1988 aanwezig als Aung San Suu Kyi haar eerste speech houdt bij de Shwedagon-pagode in Ragoon – dezelfde plek waar haar vader in 1946 onafhankelijkheid eiste van de Britse kolonisator. Meer dan een miljoen mensen komen luisteren. “Deze beweging gaat het hele land aan en als dochter van mijn vader kan ik dit niet negeren,” zegt ze.
Een paar weken later wordt de National League for Democracy (NLD) opgericht, met Suu als algemeen secretaris. De emoties lopen hoog op in Birma, wat uitloopt op gewelddadige confrontaties. Maar wat er ook gebeurt: Aung San Suu Kyi houdt het hoofd koel. Angst lijkt ze niet te kennen. Ze staat voor verzet tegen de militaire dictatuur, maar blijft benadrukken dat dit zonder geweld moet plaatsvinden.
Onder huisarrest
Op 20 juli 1989 plaatst het militaire regime haar zonder vorm van proces onder huisarrest. “Waarschijnlijk omdat ik mijn vaders dochter ben,” zegt ze tegen Sonja Barend, die haar in 2002 in het diepste geheim interviewt. Dit is het begin van een lange periode (tot 2010) die ze bijna zonder onderbreking in 54 University Avenue zal doorbrengen. Bezoek wordt haar zeker in de eerste jaren niet of nauwelijks toegestaan. Suu vult haar dagen met lezen, mediteren, pianospelen en naar de radio luisteren.
Ze raakt zelfs ondervoed en om aan eten te komen moet ze meubels verkopen. In die periode ontwikkelt ze zich pas echt tot politicus. Veel meer is er ook niet. Michael en de kinderen ziet ze nog maar heel zelden. Natuurlijk vindt ze dat naar, zegt ze in een van haar zeldzame commentaren op haar persoonlijke situatie. “Maar dan denk ik aan mijn collega’s die het veel zwaarder hebben. Zij moeten zich in de gevangenis zorgen maken over hun familie, ik weet dat de mijne veilig is.”
Afgesloten van de buitenwereld
Haar geweldloze verzet inspireert velen, tot ver buiten Myanmar. De eerbewijzen stapelen zich op; in 1991 wordt haar zelfs de Nobelprijs voor de Vrede toegekend, die ze uiteraard niet zelf in ontvangst kan nemen. “In het leven krijg je niks gratis en als je iets wilt wat waardevol is, zul je er passend voor moeten betalen,” zegt ze.
Eind jaren negentig wordt Michael ernstig ziek. Hij krijgt geen inreisvisum om zijn vrouw in Myanmar – zoals het land sinds 1989 heet – op te zoeken, zij kan niet naar Engeland reizen om afscheid van hem te nemen. Suu blijft hopen dat zijn laatste wens zal worden ingewilligd, maar Michael Aris sterft in maart 1999 aan prostaatkanker, zonder zijn vrouw aan zijn zijde.
Ondanks Suu’s afwezigheid in het publieke domein wint haar partij de verkiezingen, maar de militaire officieren weigert de macht over te dragen. In 2010 komt er een nieuwe, hervormingsgezinde regering die haar huisarrest opheft. Bij vrije verkiezingen in 2015 behaalt de NLD de absolute meerderheid. Inmiddels staat in de Myanmarese grondwet dat je geen premier kunt worden als je weduwe bent en/of kinderen met een buitenlandse nationaliteit hebt – voorwaarden die overduidelijk op maat van Suu zijn opgesteld. En dus wordt er voor haar een nieuwe functie gecreëerd: ze wordt Adviseur van Staat, hoofd van de regering.
Niets vernomen
Als politicus blijkt The Lady, zoals ze in Myanmar liefkozend wordt genoemd, minder onomstreden dan als vervolgde mensenrechtenactivist. Ze wordt hooghartig, inflexibel en chaotisch genoemd. Haar weigering om een einde te maken aan ernstig etnisch geweld tegen minderheden, zoals de islamitische Rohingya in het zuiden van het land, komt haar in het Westen ook duur te staan.
Veel van de eerbewijzen die haar werden toegekend, worden weer ingetrokken. Ook de relatie tussen Suu en het leger bekoelt. In februari 2021 nemen de militairen na een staatsgreep de macht weer over in Myanmar. Aung wordt veroordeeld tot in totaal 27 jaar gevangenisstraf. Sindsdien is er niks van haar vernomen.
Het huis van Suu
Zit ze nog steeds in eenzame opsluiting in de gevangenis of is ze thuis op University Avenue? Haar broer, die in Amerika woont, wil niets liever dan het huis in Yangon laten veilen – het is ook van hem, betoogt hij, en hij zit haar graag dwars. Maar als hij in maart 2024 na 24 jaar aandringen zijn zin krijgt, komt er geen enkel bod. Het volk van Myanmar weet: dit is het huis van Aung San Suu Kyi.
Meer lezen
- Een echte activist: dit is het leven van Coretta Scott King.
- Ongeduldig, nieuwsgierig en eigenwijs: dit is het leven van Barbra Streisand.
- Het leven van een roekeloze schrijver: Tove Ditlevsen.
Fotografie Getty Images
Gepubliceerd op 1 april 2025
