Tijd nemen voor het leven

Er wat vaker bij stilstaan hóe je wilt leven is belangrijk, zegt psycholoog en hoogleraar Ernst Bohlmeijer. En dat zit ‘m vooral in het bedenken hoe je omgaat met de omstandigheden waar je mee te maken hebt, want op het leven zelf heb je maar weinig invloed.

Zijn we te veel doorgeschoten in het idee dat het leven maakbaar is?

“Ja, maar dat is wel logisch, omdat de ratio en het analytisch denken ons ver hebben gebracht. Sommige levensbedreigende ziekten zijn uitgestorven, onze levensverwachting is enorm toegenomen, onze mogelijkheden om ons te ontwikkelen zijn verruimd. Maar daardoor ontstaat ook de verwachting dat we ons eigen geluk voortdurend moeten kunnen creëren. Dat je leven maakbaar is en dat je alles wat niet prettig is, kunt wegnemen. Gezond en gelukkig zijn is de norm.”

Legt die norm extra druk op ons?

“Volgens wetenschappers als Trudy Dehue is de verwachting van deze maatschappij dat je succesvol bent, en verantwoordelijk voor je eigen geluk en je slagen in de wereld. En dus is hard werken, productief zijn en veel ondernemen de norm. De keerzijde ervan is dat je je sneller somber voelt als dat niet lukt. Sowieso zijn de eisen in onze samenleving enorm opgeschroefd. Sociologen noemen het de keuzebiografie. Vroeger lag het levenspatroon min of meer vast. Je werd geboren in een dorp, je had een bepaald beroep dat je meestal van je vader of moeder overnam, er waren rituelen vanuit de kerk die voorschreven wat er van je werd verwacht en hoe je moest leven. De laatste vijftig jaar is er veel meer vrijheid gekomen, je kunt nu alle kanten op. Ik zie dat in principe als winst, maar de individuele verantwoordelijkheid is ook groter geworden, en dat zorgt voor druk.”

Hoe zie jij die individuele verantwoordelijkheid?

“Ik geloof erg dat je verantwoordelijk bent voor het leven dat je leidt. Niet zozeer in wat je overkomt, maar wel als het gaat over hoe je omgaat met omstandigheden. Daar liggen je mogelijkheden om te handelen. De Stoïcijnse filosoof Epictetus zei tweeduizend jaar geleden al: ‘Niet de omstandigheden veroorzaken ons leed, maar hoe wij daar tegenaan kijken en wat wij ermee doen.’ Duizend mensen maken hetzelfde mee en honderd van hen worden uiteindelijk somber of depressief. Dat zit voor een deel in je aanleg, maar ook in je visie. Tegelijkertijd ben ik er ook van overtuigd dat je niet alles zelf kunt. Je hebt de samenleving en de ander heel hard nodig. Als ondersteuning, maar ook als middel om jezelf te overstijgen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die actiever zijn voor de samenleving en de ander, meer welbevinden ervaren. Werken aan doelen die je eigen belang overstijgen is een van de meest zinvolle en bevredigende activiteiten voor mensen. Dus het is een combinatie zoeken van zelfstandigheid aan de ene kant en verbinding aan de andere kant. Beide heb je nodig.”