Waarom het zo moeilijk is om patronen te doorbreken (en hoe het wél lukt)

Waarom is het zo moeilijk om patronen te doorbreken? Volgens de Britse neurowetenschapper Nicole Vignola ligt de sleutel tot verandering in de flexibiliteit van ons brein.

“Wat er precies gebeurt in onze hersenen, fascineerde me al jong. Sommige mensen in mijn omgeving, onder wie mijn vader, hadden mentale issues. Hoe komt het dat ons brein werkt zoals het werkt, en ben je zelf verantwoordelijk voor gewoontes en gedrag of ontstaan ze onder invloed van je omgeving? Vanuit die nieuwsgierigheid ben ik neurowetenschappen gaan studeren en vond ik antwoorden op mijn vragen.”

Je hebt het in je boek Verander je brein, verander je leven veel over neuroplasticiteit, wat is dat precies?

“Onze hersenen zijn plastisch – een woord dat is afgeleid van het Griekse plastikos, dat kneedbaar betekent. Nog niet zo lang geleden hebben we geleerd dat ook op hogere leeftijd je hersenen kunnen veranderen. Hoe dat werkt, is een nogal technisch verhaal. Het komt erop neer dat je zenuwcellen informatie doorgeven in je hersenen. Hoe vaker je iets herhaalt, hoe sterker de communicatiebanen worden – net als bij een smal paadje dat verandert in een zandweg en uiteindelijk een asfaltweg wordt. Zo ontstaan gewoontes, patronen, dingen die we doen zonder erbij na te denken.

Iedereen is dus op een bepaalde manier geprogrammeerd, zowel positief als minder positief. Dankzij neuroplasticiteit is het mogelijk om paden ongedaan te maken die gelinkt zijn aan negatieve gewoontes of gedrag. Door bepaalde verbindingen zwakker te maken en andere te creëren, kunnen nieuw gedrag en nieuwe gewoontes ontstaan.”

Waarom is dat juist in deze tijd een belangrijk inzicht?

“Ik hoor van mensen vaak dat ze vastzitten. Ze blijven werk doen dat ze niet leuk vinden, omdat ze denken dat dit het enige is wat ze kunnen. Misschien zijn ze ingenieur geworden omdat ze als kind te horen kregen dat ze ‘analytisch’ ingesteld waren, en zouden ze eigenlijk iets creatievers willen doen. Ook geloven we vaak dat eigenschappen als onzekerheid of angstigheid nou eenmaal bij ons horen.

We hebben geen besef van neuroplasticiteit, dus proberen we niet eens te veranderen. En dat is zonde: we’re not fixed in stone. We kunnen zelf de regie nemen over ons leven en op elke leeftijd loskomen van negatieve verhalen en beperkende overtuigingen. Dat besef gun ik iedereen.”

Hoe en waarom ontstaan negatieve patronen?

“Simpel gezegd: wat je in je jeugd ervaart, is bepalend voor de vorming van je hersenen omdat ze dan het meest beïnvloedbaar zijn. Zo gaat het met alle soorten gedrag. Misschien was jouw moeder onzeker en vond ze haar lichaam niet mooi, dus leerde je door haar je uiterlijk voortdurend te beoordelen. Zonder je ervan bewust te zijn nam je haar overtuiging over. Het bewust worden van je negatieve gewoontes en onbewuste patronen is het begin.”

Hoe kun je negatieve patronen doorbreken?

“Het begint met erkennen dat je een probleem hebt waar je iets aan wilt doen. Vervolgens onderscheid ik drie fases waar je doorheen gaat: word minder negatief, verander je verhaal en versterk het positieve.

In de eerste fase ga je de signalen die een negatief patroon in gang zetten, opmerken en ook begrijpen. Je herkent stressreacties en leert hoe je je zenuwstelstel kunt kalmeren. Als je steeds maar alert, reactief en klaar voor de aanval bent, kunnen je hersenen namelijk geen voorrang geven aan het maken van nieuwe verbindingen om je verhaal te veranderen.
In fase twee ga je echt aan het werk om de hardware van je hersenen te veranderen.
En in de derde fase leer je hoe je je hardware kunt ondersteunen om blijvende veranderingen door te voeren. Je krijgt inzicht in wat beweging, meditatie en slaap doen voor je brein.”

“Dat is best een lange weg, maar misschien is wel het allerbelangrijkste dat je je niet blind staart op het eindresultaat, maar focust op de kleine stappen. Het duurt gemiddeld 18 tot 254 dagen om een nieuwe gewoonte aan te leren. En na gemiddeld 66 dagen wordt bepaald gedrag een automatisme.”

Gaat het uiteindelijk ook niet om accepteren wie je bent?

“Er bestaat zoiets als toxic positivity: de tendens dat alles positief, fijn en leuk moet zijn en er geen ruimte is voor negatieve gevoelens of emoties. Zoals de naam al zegt: dat is toxisch. Ik geloof ook niet dat het werkt om alles maar ‘positief’ proberen te maken. Op deze manier leg je jezelf niets op, maar is er aandacht voor groei en daar gaat het denk ik om. Uiteindelijk zijn we allemaal een beetje weird en hoeven we niet perfect te zijn. Maar het is wel goed om te weten dat er altijd ontwikkeling en verandering mogelijk is.”

Nicole Vignola is neurowetenschapper en spreker. Ze studeerde aan de universiteit van Bristol neurowetenschappen en haalde er een master organisatiepsychologie. Haar missie is om de gezondheid van de hersenen voor iedereen begrijpelijk te maken. ‘Verander je brein, verander je leven – Doorbreek je patronen en word wie je wil zijn’ (Fontaine Uitgevers) is haar eerste boek.