Amelia Earhart vloog als eerste vrouw solo de Atlantische Oceaan over

Amelia Earhart maakte het tot doel van haar leven en met succes: ze vloog als eerste vrouw solo de Atlantische Oceaan over. Maar haar passie werd haar ook fataal.

Het heeft iets vernederends. Wordt ze in 1928 gevraagd voor een trans-Atlantische vlucht, iets waarvan ze jaren heeft gedroomd: mag ze mee als passagier. Ze hoeft niks anders te doen dan dubbelgeklapt achter in de Fokker F.VII genaamd Friendship plaats te nemen en na twintig uur en veertig minuten uit te stappen.

Dat ze daarna als heldin wordt gehuldigd omdat ze als eerste vrouw de Atlantische Oceaan is overgestoken, is leuk, maar tegelijkertijd onverdraaglijk. “Ik was slechts bagage, net een zak aardappelen.” Ze wil zelf vliegen, zelf records breken. Dat wordt vanaf dit moment haar doel waarvoor alles moet wijken.

Lang is haar leven wat onbestemd geweest. Als er een constante is, is het haar zucht naar avontuur. Amelia Earhart, geboren op 24 juli 1897 in Atchison, Kansas, glijdt als kind met haar hoofd naar beneden op een slee besneeuwde heuvels af, jaagt met een geweer op ratten en houdt plakboeken bij met knipsels over vrouwen met carrières in beroepen op door mannen gedomineerde werkterreinen.

Als ze op de kermis niet in de achtbaan mag, bouwt ze er thuis zelf een na met kratten en wieltjes die ze van haar rolschaatsen sloopt. Het eerste ritje is niet bepaald een succes. Ze houdt er een bloedende lip en een gescheurde jurk aan over. Maar de sensatie! “Het was alsof ik vlóóg!” meldt ze haar partner in crime, haar twee jaar jongere zusje Muriel.

Het huiselijk leven van de zusjes is niet makkelijk. Hun vader Edwin is advocaat en alcoholist. Hij weet altijd wel werk te vinden, maar wordt steevast na verloop van tijd ontslagen. Amy, hun moeder, komt uit een welgestelde familie en is gefrustreerd door de neerwaartse spiraal waarin ze door haar huwelijk is beland.

Omdat ze vanwege het werk van hun vader vaak moeten verhuizen, worden de zusjes regelmatig voor langere tijd bij hun grootouders van moederskant geparkeerd. Van haar oma krijgt Amelia mee dat ze mensen het beste kan vertellen wat ze willen horen en vervolgens moet doen wat ze zelf wil. Van haar moeder steekt ze op wat er kan gebeuren als je je geluk af laat hangen van een man. En van haar vader leert ze te doen wat haar gelukkig maakt.

Record na record

Maar wat maakt haar gelukkig? Ze begint aan een aantal studies, maar houdt er ook weer mee op. Volgt een cursus ambulancerijden. Het is het allemaal niet. Eind 1920 neemt haar vader haar mee naar een luchtvaartshow in Long Beach. Amerika is dan in de ban van de opkomende luchtvaart. Vliegen is nieuw en spannend, maar zeker niet zonder risico’s: van de veertig luchtpostpiloten die de overheid dat jaar in dienst neemt, leven er een jaar later nog maar negen, de rest is allemaal verongelukt.

Op de vliegdemonstraties die overal worden gehouden, bieden ondernemende piloten dappere bezoekers voor tien dollar vluchten van tien minuten aan. Amelia waagt het erop. Ze is nog maar net in de lucht of ze weet het al: dit is wat ze wil. Ze neemt lessen van een vrouwelijke piloot, Neta Snook (omdat de sector nog zo jong is, biedt die ook kansen aan vrouwen: er is geen lange geschiedenis waarin mannen het voor het zeggen hebben).

Amelia haalt haar brevet en koopt met steun van haar familie op haar 24e haar eerste eigen vliegtuig, een tweedehands Kinner Airster die ze ‘De kanarie’ noemt. In oktober 1922 kan haar eerste record in de boeken: een hoogterecord voor vrouwen.

Er zullen veel hoogte- en snelheidsrecords volgen. Ze heeft allerhande baantjes om haar passie te kunnen bekostigen. Helaas moet ze na de scheiding van haar ouders in 1924 haar vliegtuig verkopen. Ze verhuist met haar moeder naar de oostkust en gaat aan de slag als maatschappelijk werker. Ze blijft vliegen wanneer ze maar kan: minder dan ze wil.

Dan keert het tij. In 1927 vliegt Charles Lindbergh als eerste mens solo over de Atlantische Oceaan. Dat roept zo veel enthousiasme op dat de rijke Amerikaanse erfgenaam Amy Guest plannen smeedt om dat kunstje als eerste vrouw te herhalen. Haar familie vindt dat te gevaarlijk, waarop ze besluit om een andere vrouw te sponsoren om het namens haar te doen.

Via via komt ze uit bij Amelia Earhart: jong, maar toch al met meer dan vijfhonderd vlieguren op haar naam. Zij is de aangewezen eerste vrouw die per lucht de grote oversteek waagt. De publiciteit die ze na de overtocht met de Friendship krijgt als ‘Lady Lindy’, de vrouwelijke evenknie van de grote Charles Lindbergh, biedt mogelijkheden.

Dat ziet Amelia, maar dat ziet uitgever en spindoctor George Palmer Putnam ook. Als alle huldigingen in Europa en Amerika voorbij zijn, nemen hij en zijn vrouw Dorothy Amelia in huis om samen aan een boek te werken over de vlucht: 20 hours, 40 min – Our flight in the Friendship.

Na zes keer vragen zegt ze ja

Het huwelijk van de Putnams verkeert dan al in slecht weer. Dorothy heeft een minnaar en haar mans ontluikende affaire met Amelia is voor haar een goed excuus om de echtscheiding aan te vragen. George wil daarna meteen met Amelia trouwen, maar zij heeft de nodige reserves. Het huwelijk heeft voor haar geen positieve connotaties. Zij wil vliegen. Pas nadat hij haar zes keer ten huwelijk heeft gevraagd, gaat ze overstag.

Op de ochtend van hun eenvoudige bruiloft op 7 februari 1931 geeft ze haar aanstaande een brief waarin ze belooft haar best te zullen doen om hun huwelijk te doen slagen: ‘Ik zal je niet aan enige middeleeuwse code van trouw aan mij houden, noch zal ik me mezelf aan jou op die manier verbonden beschouwen. (…) In deze verbintenis zal ik waarschijnlijk een plek nodig hebben waar ik nu en dan heen kan gaan om mezelf te zijn, want ik kan niet garanderen dat ik altijd de opsluiting in een kooi zal kunnen verdragen, hoe aantrekkelijk die ook mag zijn.’

Het spreekt vanzelf dat ze haar eigen naam houdt. Samen gaan ze aan de slag. George zet ‘AE’, zoals ze door vrienden wordt genoemd, neer als een heel gewone vrouw, die desondanks zomaar in een vliegtuig kan stappen en wegvliegen. Zo wordt ze acceptabel voor een groot publiek. Amelia zelf sprokkelt geld bij elkaar voor haar vluchten door lezingen te houden, boeken en artikelen te schrijven en haar naam te verbinden aan allerlei producten, variërend van koffers en sigaretten tot een eigen kledinglijn.

Daarnaast is ze een onvermoeibaar pleitbezorger van vrouwelijke vliegeniers – onder meer als oprichter van de Ninety-Nines, een organisatie voor vrouwelijke piloten. En dan is het eindelijk zover: ze heeft genoeg geld bij elkaar om haar eigen trans-Atlantische solovlucht te maken. George heeft dat handig op 20 mei 1932 gepland, precies vijf jaar na de legendarische solovlucht van Lindbergh. Hij besluit ook dat haar Lockheed Vega 5B geen naam krijgt, niks mag de aandacht afleiden van het merk Amelia Earhart.

Tijdens haar vlucht vanaf het Canadese Newfoundland doorstaat ze de nodige beproevingen, zoals daar zijn storm, ijs en falende apparatuur. Het einddoel is Parijs, maar uiteindelijk besluit ze na 14 uur en 56 minuten op een weiland in Noord-Ierland te landen. “Komt u van ver?” vraagt een toegesnelde boer. “Uit Amerika,” antwoordt ze laconiek.Vanaf dat moment wordt Amelia echt serieus genomen.

“Vrouw heeft de Atlantische Oceaan overwonnen!” ronkt het Amerikaanse bioscoopjournaal bij beelden van een vrolijk zwaaiende Amelia in haar vliegenierspak. Mensen raken niet uitgelezen over en uitgekeken op haar. Amelia Earhart brengt hoop in de tijd van de Grote Depressie; ze wordt bewonderd om haar moed, uithoudingsvermogen en haar onverstoorbaarheid. Ze vindt zelf dat haar prestatie heeft bewezen dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn “in functies waarvoor intelligentie, coördinatie, snelheid, koelte en wilskracht” vereist zijn.

Mysterieuze verdwijning

In 1935 is Amelia de eerste vrouw die solo over de Grote Oceaan vliegt. Vervolgens richt ze zich op de ultieme uitdaging: een vlucht om de wereld. Dat is dan al eens gedaan, maar zij kiest voor een langere route rond de evenaar van 47.000 kilometer. Op 17 maart 1937 doet ze een eerste poging, maar strandt ze na de eerste etappe in Honolulu (Hawaï), waar haar Lockheed Model 10-E Electra bij het opstijgen een lekke band krijgt en zwaar beschadigd raakt. In juni vertrekt ze weer, deze keer vanuit Miami met het plan om van west naar oost te vliegen. Fred Noonan gaat als navigator met haar mee.

Na stops in Zuid-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië stijgen ze op 2 juli 1937 op van Nieuw-Guinea voor de een-na-laatste etappe: naar Howland, een piepklein eiland 4110 kilometer verderop. Het grootste deel van de reis zit erop, het moeilijkste deel – over de Grote Oceaan – komt eraan. Het radiocontact met Amelia’s vliegtuig verloopt moeizaam en na zes uur is er helemaal geen contact meer. Als het vliegtuig niet volgens plan bij Howland arriveert, gaat het schip van de Amerikaanse kustwacht dat hen daar met nieuwe brandstof opwacht, onmiddellijk op onderzoek uit. Maar die vindt niks.

Wekenlang wordt er op zee gezocht naar lichamen en brokstukken – ‘De grootste zoektocht in de geschiedenis van de luchtvaart!’. Tevergeefs. Op 17 juli wordt het zoeken gestaakt. Men gaat ervan uit dat Amelia Earhart het eiland niet heeft kunnen vinden en uiteindelijk vanwege brandstofgebrek met Noonan en het vliegtuig in de oceaan is gestort. Op 5 januari 1939 wordt ze op verzoek van George Putnam officieel doodverklaard.

Toch blijft de mysterieuze verdwijning fascineren. Naast de officiële verklaring doen er tal van (wilde) theorieën de ronde. Zo zouden Earhart en Noonan gevangen zijn genomen door Japanners toen ze een noodlanding moesten maken op Japans grondgebied, en zijn geëxecuteerd op verdenking van spionage. Of: ze heeft het overleefd, maar een andere identiteit aangenomen. Onlangs zijn er nog miljoenen dollars besteed aan bodemonderzoek in de oceaan waar men vermoedt dat ze is neergestort. Geldverspilling, vindt Amelia’s familie: laten we liever haar prestaties herinneren.

Dat is inderdaad meer in de geest van Amelia Earhart, die vlak voor haar vertrek van haar reis om de wereld in een brief aan haar man schreef: ‘Begrijp alsjeblieft dat ik me heel goed bewust ben van de risico’s. Ik wil het doen omdat ik het wil doen. Vrouwen moeten dingen proberen, zoals mannen dingen hebben geprobeerd. Als ze falen, is hun mislukking alleen maar een uitdaging voor anderen.’