‘Zo’n cursus, dat is toch heel zweverig?’ Vijf keer wat mindfulness níet is.
- Mindfulness is zweverig
Mindfulness is juist een heel praktische training. Cursisten trainen hun ‘mind’ om meer bij het moment te blijven. Dat je aandacht op sommige momenten afdwaalt, is heel menselijk en niet erg. Sterker nog: het is de standaardinstelling van onze geest, zo schrijven Richard Chambers en Margie Ulbrick in hun boek Mindful relationships.Maar we kunnen er veel last van krijgen als het te gek wordt met dat afdwalen; als we nog nauwelijks kunnen stoppen met piekeren, tobben, plannen en analyseren. Dan is de mindfulnesstraining een bewezen werkzame methode om de geest tot rust te laten komen, om de aandacht steeds weer terug te brengen naar het hier en nu. Een pittige training ook, omdat er best wat inzet wordt gevraagd (drie kwartier tot een uur per dag thuis oefenen).Mensen die de cursus volgen, merken vaak al snel op hoezeer ze gewoonlijk in gedachten verzonken zijn en het overgrote deel van hun dagelijkse handelingen op de automatische piloot doen. Onder de douche neem je je to do-lijst door, op de fiets naar je werk bel je alvast met een collega, en eten doe je misschien met de krant of de smartphone naast je bord. De automatische piloot regeert dus – het warme water van de douche voel je nauwelijks – en de aandacht is overal, behalve bij wat je nú ziet, eet of doet.Misschien is dat juist wel echte zweverigheid? We zweven op deze manier door de dag heen; als een soort slaapwandelaars lopen we overal aan voorbij. Door de dingen op de automatische piloot te doen, merken we niet eens op hoe mooi de zon door de bomen schijnt of hoe heerlijk het gerecht op ons bord smaakt. Terwijl dat allemaal ‘kicks voor niks’ zijn: geluksmomenten die zomaar voor het oprapen liggen en tegenwicht bieden aan de stress en het ongemak die we ook in ons leven tegenkomen.Door je aandacht te trainen om steeds weer terug te gaan naar waar je nu bent, kun je af en toe uit de automatische piloot stappen en die kleine geluksmomenten wél opmerken. Om te onderstrepen hoe down-to-earth zijn cursus is, gebruikt Jon Kabat-Zinn, de grondlegger van mindfulness, graag het woord ‘aandachtsspier’. Volgens hem trainen we een spreekwoordelijke spier die daarmee steeds sterker kan worden: we gaan merkbaar minder vaak afdwalen of hebben steeds eerder in de gaten dat we ergens ver weg zijn.Deelnemers aan een mindfulnesstraining leren effectiever om te gaan met stresssituaties, oefenen met ontspannen en kunnen zo een grotere kwaliteit van leven ervaren. Ook breinonderzoek laat interessante effecten zien: zo worden door meditatie sterkere verbindingen gelegd tussen de hersengebieden die helpen de emoties te reguleren.
- Mindfulness is het nieuwe navelstarten
Sommige mensen vinden mindfulness te ‘ik-gericht’. Maar je aandacht trainen om minder af te dwalen naar toekomst of verleden, gaat hand in hand met meer aandacht voor anderen in het nu. Wanneer je minder opgeslokt wordt door je eigen gedachten, gepieker en gestres, kun je eigenlijk juist met meer aandacht bij de ander zijn. Dan kun je écht luisteren naar de verhalen van je kind als hij uit school komt, in plaats van met een half oog je telefoon of to do-lijst te bekijken.Geef meer aandacht en begin bij jezelf – zo werkt het ongeveer. In de mindfulnesscursus oefen je ook expliciet met aandachtig luisteren in tweetallen, waarbij de een met volle aandacht luistert naar het verhaal van de ander – en daarna draaien de rollen om. Overigens zijn deelnemers van mindfulnesstrainingen meestal allesbehalve navelstaarders. Er zitten vaak wegcijferaars tussen: cursisten die voor hun werk de hele dag klaarstaan voor anderen en thuis doorgaan met zorgen en aandacht geven. Behalve aan zichzelf – daar is geen tijd, energie of… aandacht meer voor.Het is dan een heilzame stap om dit in een cursus te gaan leren. De Belgische psychiater en mindfulnesstrainer Edel Maex schrijft in zijn boek Dit is de plaats: ‘Juist het schijnbaar zo machteloze zitten in meditatie, het zitten in stilte en aandacht, is de plaats waar wij ons zo verbinden met allen en alles.’ En nog kernachtiger stellen Chambers en Ulbrick het in Mindful relationships: ‘Mindfulness ís relatie. We moeten eerst intimiteit cultiveren met onszelf voor we werkelijk intiem kunnen zijn met anderen.’ - Stressreductie is niet goed: we hebben stress nodig
Stress is nodig en soms zelfs lekker. De deadline nadert en je productiviteit schiet omhoog. Helemaal in een flow rond je je project af, haal je die deadline op adrenaline en krijg je een goed gevoel over jezelf. Levensreddend kan stress ook zijn: er scheurt een auto op je af, je hele lichaam komt in een staat van paraatheid en net op tijd spring je weg, dankzij de supersnelle ‘flight’-reactie en alle stresshormonen die door je lijf gieren.Bij ons is – net als bij alle andere zoogdieren – stress een onlosmakelijk onderdeel van het leven en nodig om te óverleven. Maar, anders dan bij een kat, die weer rustig gaat liggen spinnen als de aanstormende buurhond terug is in zijn hok, zijn wij mensen veel minder goed in het herstellen van het evenwicht. ‘Ons brein is in staat om overal gevaren en tekorten te zien,’ schrijft meditatieleraar en mindfulnesstrainer Frits Koster in zijn boek Compassievol leven.Wij kunnen nog heel lang doorgaan met het als gevaarlijk ervaren van een – voorbije – stressbron. ’s Nachts liggen we in bed na te stuiteren van die deadline en ons af te vragen of we het project wel goed genoeg hebben ingeleverd. Zo kunnen we eindeloos wakker liggen en woelen; de stresshormonen krijgen dan geen kans om te zakken, herstel treedt niet op.Als dit te vaak gebeurt, kun je ziek worden en last krijgen van spanningshoofdpijn, hartkloppingen of burn-out. Dus stress houdt ons lekker aan de gang en kan van levensbelang zijn, maar veel van onze eigentijdse ploeter- en piekerstress kunnen we beter missen. Mindfulness based stress reduction (MBSR, de achtweekse mindfulnesstraining) kan een tegenwicht bieden: het leert ons om even uit het gepieker en getob te stappen en de aandacht weer terug te brengen naar het lichaam of de ademhaling.
- Mediteren ‘vlakt af’
Net zoals we stress soms lekker vinden, willen we ook onze woede eigenlijk niet kwijt. En als je mediteert, voel je op een gegeven moment toch niks meer? Maar: zelfs de meest verlichte zenmonnik blijft emoties ervaren, net zoals er gedachten blijven opkomen. Dat is een onlosmakelijk onderdeel van ons mens-zijn: we zijn denkende en voelende wezens.Wel is de monnik, en iedereen die regelmatig mediteert, er in getraind om die emoties wat eerder op te merken en er dus niet automatisch door meegesleept te worden. En dan komt een keuze: je woede uiten of toch maar liever niet. Eerst maar eens tot tien tellen of je ademhaling volgen tot de waas voor je ogen wegtrekt en je weer helder kunt zien.Een goede manier om woede – of schaamte, of zelfkritiek – te verminderen, is te stoppen met het voeden van de emotionele gewoonte. Daarvoor is het nodig het gevoel op te merken en je er bewust van te worden, want dat geeft de keuze om wel of niet met de vuist op tafel te slaan. Op die manier kun je ook bewuster kiezen wat je doet met mooie gevoelens. Vreugde, ontroering en dankbaarheid: ook die emoties kun je opmerken en ze misschien nog wat meer ruimte geven. - Mindfulness lost alle problemen op
Natuurlijk: we komen allemaal stress tegen in ons leven en hebben te maken met meer afleidingen en prikkels dan ooit. De stroom appjes en mailtjes droogt nooit op en ‘lege’ tijd is een luxe geworden. Je zou dus denken dat iedereen baat heeft bij zo’n stressreductiecursus waarin wordt geoefend met stoppen en stilstaan. Maar zo eenvoudig is het niet. Er gebeurt namelijk nog iets anders door dat stoppen en stilstaan: we worden opmerkzamer. We zijn ons meer bewust van de mooie momenten en de prettige dingen, maar ook van de onprettige dingen in ons leven.Mensen die nog midden in een depressie zitten, kunnen daarom beter geen cursus doen, hoewel binnen de GGZ langzamerhand en voorzichtig ook met deze groep wordt gewerkt. En wie een burnout heeft, kan beter eerst wat verder herstellen om energie over te houden voor de behoorlijk intensieve training en de discipline die het oefenen vraagt.Heel goede resultaten worden geboekt bij terugkerende depressies en angst. Bij depressie kan aandachtstraining in sommige gevallen net zo goed werken als een behandeling met cognitieve therapie of antidepressiva. Dat betekent dus dat er meer keuze is gekomen in werkzame behandelingen. De achterliggende gedachte – en dat geldt ook voor mildere angstklachten, zorgen of verdriet – is dat mindfulness geen eind aan al je problemen maakt, maar je leert om er anders mee om te gaan. Om zo te accepteren dat ook die moeilijke emoties deel uitmaken van het leven.
- Dit verhaal vind je terug in Flow Mindfulness voor elke dag.
Flow cursus: andere keuzes maken met mindfulness
- Zou je graag willen beginnen met mindfulness? Om je kennis te laten maken hebben we een online cursus via Instagram gemaakt: Het leven kan anders. Door opmerkzaam te zijn, leer je wat er in je speelt, en ga je onderscheid maken tussen gedachten, emoties en gedrag. Daardoor blijf je vaker in het nu, in plaats van altijd maar vooruit en achteruit te leven. Én maak je bewustere keuzes en ontdek je: het kan ook anders.
- De cursus start 11 januari en duurt 8 weken (maar is goed in je eigen tempo te volgen).
- Hier lees je meer over de cursus.
Tekst Eveline Brandt Fotografie Sarah Dorweiler/Unsplash.com
