Hoewel verdriet verwerken heel persoonlijk is, vraagt journalist Annemiek Leclaire — zelf in de rouw om haar geliefde — zich toch af: hoe om te gaan met zulk groot verdriet? Zijn er algemene adviezen?
We maken het allemaal mee: heel groot verdriet. En altijd anders dan je dacht. Er is in het leven nu eenmaal zo veel te verliezen. ‘Bij ‘rouw’ denken mensen in de eerste plaats aan de reacties van familieleden na een overlijden,’ schrijft de Vlaamse psycholoog en rouwspecialist Manu Keirse in zijn boek Helpen bij verlies en verdriet, ‘maar het begrip is veel breder. Het is de reactie na elke vorm van verlies: de diagnose van een ernstige ziekte, ontslag, falen op school, een relatiebreuk, het verlies van een belangrijk levensperspectief.’
Er zijn volgens Keirse ook verliezen die vaak niet als verlies worden gezien. Kinderen en ouders die geen contact meer hebben. Grootouders die hun kleinkinderen niet zien. Geen ontsnapping vinden uit een verziekte relatie. Leven met een partner die verslaafd is aan alcohol. “Er kan ook iets sterven binnen in je, wat niemand ziet,” zegt de emeritus hoogleraar telefonisch vanuit een dorpje dat de prachtige naam Leefdal draagt. “Je rouwt om iets wat je nooit hebt kunnen integreren, omdat je het nooit hebt mogen of kunnen uiten. Of omdat je rouwproces door anderen niet wordt erkend.”
Keirses boek is het resultaat van vijftig jaar studie en luisteren naar mensen. “Verlies en verdriet staan om de hoek in ieders leven.” Toen ik ging scheiden, voelde het alsof ik van een rots was gevallen. Ik noemde het verdriet van uit elkaar gaan ‘een op geboorteweeën lijkende pijn’: je weet dat je het kunt dragen, maar je moet wel helemaal met de beweging mee. De verzachting lag in het luisterende oor van mijn vriendinnen, in lange solitaire wandelingen, in het levensplezier van mijn kinderen. Rouw, om welk verlies dan ook, is even persoonlijk als een vingerafdruk. En dat wat troost biedt ook.
Toch zijn er een paar algemene adviezen die volgens deskundigen voor een gezonde weg door de rouw zorgen. De eerste is ‘de werkelijkheid van het verlies ervaren’. “Dat kan lang duren,” zegt Keirse, “je hart is er niet klaar voor, je hersenen zijn verdoofd.” Dat klopt. Zelfs als ik dit schrijf, twee maanden na de dood van mijn geliefde, heb ik moeite om tot me te laten doordringen dat hij voor altijd weg is. Naarmate dat besef dieper wordt, groeit ook de pijn.
‘Die pijn accepteren’ is de tweede les. De Amerikaanse schrijver Elizabeth Gilbert, die haar partner aan kanker verloor, beschreef in een interview haar rouw als een golf die je steeds weer onverwachts onderuit haalt: “Het komt wanneer het komt, overdag, ’s nachts, tijdens een meeting. En het komt met een onverslaanbare kracht. De houding die je aanneemt, is dat je in absolute nederigheid op je knieën slaat en de rouw je laat wiegen tot hij klaar is met je. En dat zal uiteindelijk gebeuren.” Je moet met die pijn meebewegen, stelt Gilbert, want “met verharden, weerstand bieden en vechten, verwond je jezelf alleen maar meer.”
- De rest van het verhaal over verlies kun je vinden in Flow 3.
Tekst Annemiek Leclaire Illustratie Lotte Dirks
