De boekwinkel om de hoek runnen, een moestuin aanleggen of een voetbalclub redden. Steeds vaker zetten buurtbewoners samen de schouders eronder – want dan bereik je meestal meer.
Een trotse opa die een mooi voorleesboek komt uitzoeken voor als zijn kleinkinderen langskomen, een puber die benieuwd is of het nieuwste deel van die spannende serie al uit is of gewoon iemand die de krant komt halen. Op een aangenaam rustige manier vormt De Nieuwe Boekhandel in de diverse Amsterdamse wijk Bos en Lommer een plek waar iedereen zich welkom voelt.
Tien jaar geleden richtte Monique Burger de boekwinkel op. Sindsdien zet ze zich vol overgave in voor de ontwikkeling van de wijk en omarmen vele buurtbewoners haar. Zo staan er altijd wel mensen klaar om te helpen als dat nodig is, bijvoorbeeld met het inpakken van cadeautjes tijdens de feestdagen. Ook worden er verjaardagen gevierd en er is zelfs al een bruiloft gehouden.
Boekhandel van de buurt
Als slagroom op de taart is de boekhandel nu eigendom van de wijk. Meer dan tweehonderd buurtbewoners zijn ieder voor een stukje eigenaar geworden, waarmee de winkel een heuse coöperatie is geworden. Eigenaar Monique Burger wilde na tien jaar keiharde inzet eigenlijk iets anders gaan doen, maar zag ook niet graag deze belangrijke en voor veel mensen favoriete culturele plek verdwijnen. Voorzichtig begon ze eens bij klanten te informeren: wat als de boekhandel van de buurt zelf wordt, zou dat een goed idee zijn?
“Mensen reageerden direct heel enthousiast,” vertelt Aby Hartog. Hij is boekverkoper, kinderboekenschrijver en voorzitter van het coöperatie-oprichtingsbestuur. Door de huidige omstandigheden liepen de informatiebijeenkomsten vertraging op, en was het spannend of er nog genoeg geïnteresseerde buurtbewoners zouden zijn die een aandeel van duizend euro per stuk wilden kopen. Maar inmiddels is het doel – honderdzestig aandelen – ruimschoots behaald.
‘Juist nu’-gevoel
Hartog merkt dat er vooral een optimistisch ‘juist nu’-gevoel heerst, zoals hij het noemt. “Nu je bijvoorbeeld minder makkelijk kunt reizen, merk je beter wat je eigen buurt te bieden heeft. Een boekhandel als deze is een echte buurtwinkel, waar je elkaar tegenkomt. Geen groot anoniem bedrijf. Mensen zien meer dan ooit de waarde daarvan in. Om er vervolgens met elkaar voor te kunnen zorgen dat zo’n instituut kan blijven bestaan, dat leidt tot een groot gevoel van verbondenheid.”
En, zegt hij: “Daarbij zijn veel mensen écht meer gaan lezen in deze periode.” Het is overigens niet zo dat alle toekomstige eigenaars om de beurt baasje gaan lopen spelen, legt Hartog uit. “Het idee van een coöperatie is dat een groep leden de eigenaar is en met elkaar stemmen over de gang van zaken. Maar bij ons zijn wel gewoon een bedrijfsleider en medewerkers in dienst. Bovendien moet de winkel nog altijd succesvol genoeg blijven om te kunnen blijven bestaan.”
Lokale vernieuwers
Waarom moeilijk doen als het samen kan? Dat is het motto van Karlijn van Arkel, van huis uit ontwikkelingssocioloog. Als expert in coöperatieve samenwerkingsvormen heeft ze heel wat projecten begeleid. Zonder dat je het misschien weet, barst het in Nederland van de inspirerende initiatieven waarbij buurtbewoners samen hun wijk net wat leuker of completer maken, vertelt ze.
“Vooral in steden, want anders dan in een aloud dorp moet je daar iets meer je best doen om mensen te laten voelen hoe fijn het kan zijn om je onderdeel te voelen van een gemeenschap – en samen iets voor elkaar te krijgen. Dat varieert van het aanleggen van openbare bloemperkjes en het onderling regelen van ouderenvervoer – vanwege het wegvallen van een openbare busverbinding – tot het ontwikkelen van een stuk braakliggend terrein, zoals Marconia in het Rotterdamse havengebied.”
Zelf iets mee doen
Deze experimentele buitenruimte nodigt lokale vernieuwers uit, van architecten tot muzikanten en kunstenaars. Zij werken samen met bewoners, bedrijven en scholen uit de buurt. Met elkaar creëren
ze een voor iedereen toegankelijke plek waar ieder kan doen waar zij of hij blij van wordt.
Van Arkel: “De buurt zei: geef dat terrein nou eens aan ons om er iets moois mee te doen, in plaats van dat een aannemer er een hoop geld aan verdient. Inmiddels ligt er een grote gezamenlijke moestuin, is er een restaurant dat onder meer met de tuinopbrengst kookt, worden er concerten gegeven en konden kinderen met pallets en ander materiaal hun droomhut bouwen.”
Een ander goed voorbeeld: de Belgische Stadsboerderij Kortrijk, waar zowel leden als klanten tegen een eerlijke prijs lokaal verbouwde biologische producten kunnen kopen.
Red de voetbalclub
“Het mag dan misschien wat idealistisch klinken, maar met dit soort initiatieven kiezen we ervoor bepaalde waarden voorrang te geven – anders dan wanneer het alleen gaat om geld verdienen,” aldus Karlijn van Arkel.
Dat merkt ook Arjen van Nuland op, directeur van coöperatief kenniscentrum NCR. Als voorbeeld noemt hij een supermarkt in een dorp in de buurt van Eindhoven die zou ophouden te bestaan. De inwoners weigerden dat te laten gebeuren en er ontstond een grote mate van saamhorigheid: samen richtten ze een coöperatie op om de supermarkt over te nemen.
Arjen: “De oorspronkelijke eigenaar ging misschien wel weg omdat hij geen winst meer maakte, maar dat is niet waar het voor de leden van de coöperatie om draait. Natuurlijk moet de supermarkt zichzelf kunnen bedruipen, maar voor hen is quitte spelen genoeg.” Daardoor konden mooie initiatieven die het anders niet zouden redden, alsnog voortbestaan.
Samen iets voor elkaar krijgen
Zelf is Van Nuland nu onder andere bezig met een professionele voetbalclub die in zwaar weer verkeert
en mogelijk wordt overgenomen door de supportersvereniging. Op die manier kennen we niet-economische zaken steeds meer waarde toe, legt hij uit, zoals het niet in geld uit te drukken belang van een lokale supermarkt, voetbalclub of boekhandel. Al werden de eerste coöperaties juist wél opgericht om geld te besparen.
Dat begon ten tijde van de industriële revolutie in de achttiende eeuw, toen mensen letterlijk meer samen gingen komen in de fabrieken. Zo regelden medewerkers van een Britse weeffabriek goedkopere havermout doordat ze het gezamenlijk in het groot konden inkopen. In het dorp waar Arjen van Nuland woont, werd op die manier in het buitengebied een snelle glasvezelverbinding aangelegd. Wat voor de gemeente te duur was, konden inwoners samen wel voor elkaar krijgen.
Nederlandse bedrijven
Heel wat bekende Nederlandse bedrijven zijn in werkelijkheid coöperaties. “Sterker nog, een vijfde van de Nederlandse economie wordt gerealiseerd door samenwerkingsverbanden,” zegt Van Nuland. “Verzekeraar Achmea is de grootste. Die profileert zich niet per se als coöperatie, maar is toch echt ontstaan doordat tweehonderd jaar geleden een stel Friese boeren afspraken om samen geld bijeen te leggen zodat er altijd genoeg was voor een nieuw rieten dak – mocht in een boerderij van een van hen brand uitbreken. De eerste collectieve brandverzekering was geboren.” Wel is het zo dat hoe groter een organisatie groeit, hoe minder invloed ieder individueel lid vaak heeft.
Zelf de regie
Dat maatschappelijke en economische belangen ook hand in hand kunnen gaan, bewijst energiecoöperatie Grunneger Power uit Groningen. Daar kun je als lid voordelige en lokaal opgewekte groene stroom afnemen, meewerken aan een duurzamer wereld én ervoor zorgen dat dit je eigen regio ten goede komt, vertelt medewerker Annemarie Hofman.
“Als lid van een energiecoöperatie denk en beslis je mee over bijvoorbeeld de komst van een zonnepark in jouw omgeving, en je profiteert er uiteindelijk ook van. Het park komt dan dus niet in eigendom van een commercieel ingestelde energiepartij die geen connectie heeft met het gebied, maar van de
Groningers zelf – die zich verenigen in onze coöperatie.
Daarbij investeren wij de winst uit het zonnepark, het resultaat van de opwekte stroom, in de omgeving zelf. Normaal gaat dat geld naar misschien wel een buitenlandse investeerder, terwijl onze leden met het geld heel actief het woonplezier van een buurt proberen te verbeteren. Zo kan het zijn dat je met het verdiende geld van het zonnepark een grote speeltuin aanlegt.”
In heel Nederland schieten energiecoöperaties als paddenstoelen uit de grond. Maar dat Grunneger Power een van de grootste van het land is, verbaast Hofman niet. “Door de problematiek rondom de gaswinning en de manier waarop de landelijke overheid daarmee omgaat, weten Groningers hoe belangrijk het is om regie te hebben over de eigen energievoorziening. Het voelt bevrijdend om niet afhankelijk te zijn van grote instanties ver weg.”
Hoger doel
Bij Grunneger Power kun je als lid zo actief zijn als je wilt. Steun je het gemeenschappelijke doel, maar heb je geen tijd of energie om je er verder in te verdiepen? Geen probleem. Hofman: “Maar het grappige is dat veel mensen zich er juist onverwacht veel mee bezig gaan houden. Ze voelen dat je dit vóór elkaar en mét elkaar doet, vanuit een gedeelde liefde voor je wijk en omgeving. Die inclusiviteit is een ware verademing in een wereld die nog altijd sterk draait om geld.”
In het geval van De Nieuwe Boekhandel vergde de samenwerking behoorlijk wat tijd en energie. Aby Hartog: “Het oprichten van een coöperatie is veel werk. Het opstellen van nieuwe bedrijfsplannen, het verdiepen in het juridische verhaal en het regelen van administratieve zaken: we deden dat allemaal op vrijwillige basis.
Maar het was ook heel leuk om te doen en het diende een hoger doel, namelijk in staat zijn een club betrokken mensen bij elkaar te brengen die ervoor kunnen zorgen dat de boekwinkel en zijn culturele functie blijft bestaan. Dat geeft nog steeds veel voldoening. En zo veel mensen willen ooit graag een boek schrijven, dan is het toch een droom om in ieder geval voor een stukje eigenaar te zijn van een boekhandel?”
Ook samen aan de slag?
- Mooie voorbeelden van lokaal samenwerken staat op Nlzorgtvoorelkaar.nl
- Meer informatie over het oprichten van een coöperatie kun je vinden op Cooperatie.nl
- Dit verhaal komt uit Flow 10-2020.
Tekst Hedwig Wiebes Illustratie Femme ter Haar
